De verhoging van rente op studieleningen: vijf vragen
De Landelijke Studentenvakbond en FNV Young & United houden vandaag een protest bij de Tweede Kamer wegens de verhoging van de rente op studieschulden. Wat is er aan de hand? En mag zo’n verhoging eigenlijk zomaar? Vijf vragen.
Wat is er aan de hand?
Vanaf 1 januari 2024 verhoogt het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de rente op studieschulden. Die rente is gekoppeld aan rente die de overheid zelf betaalt op leningen op de internationale valutamarkt. Door inflatie is die rente fors gestegen, wat betekent dat studenten die binnen 15 jaar hun studieschuld aflossen vanaf volgend jaar te maken hebben met een rente van 2,95 procent (nu 1,78 procent). Voor studenten die binnen 35 jaar terugbetalen ligt de rente op 2,56 procent (nu 0,46 procent). De nieuwe rentepercentages zijn de hoogste in veertien jaar – de rente stond van 2017 tot 2022 zelfs op 0 procent – en voor sommige studenten en afgestudeerden betekent dit dat hun studieschuld duizenden euro’s hoger zal uitvallen.
Voor wie geldt dit?
Ongeveer 1,6 miljoen huidige en voormalige studenten hebben een studieschuld. Studenten die na hun afstuderen hun studiefinanciering stopzetten komen vanaf de daaropvolgende 1 januari in de ‘aanloopfase’: een periode van twee jaar waarin ze niets hoeven terug te betalen. De rente wordt vanaf die aanloopfase voor vijf jaar vastgezet.
Wie dus nu afstudeert en vanaf 2024 in de aanloopfase terechtkomt, betaalt dus vijf jaar lang het nieuwe rentepercentage. Voor terugbetalers gaat de rente alleen omhoog als hun nieuwe vijfjarige rentevaste periode vanaf 2024 ingaat.
Zo werkt dat: je bent in 2016 afgestudeerd met een studieschuld. In 2017 start dan de aanloopfase en wordt het rentepercentage voor vijf jaar vastgezet: de rente was toen 0 procent. Vanaf 2021 begint de nieuwe rentevaste periode, en wordt de rente vastgezet op de dan geldende rente: ook 0 procent. In 2026 wordt het percentage van de nieuwe rentevaste periode bepaald. Dat kan hetzelfde blijven, maar ook hoger uitvallen.
Een deel van de studenten dat nu te maken heeft met het hogere rentepercentage maakt onderdeel uit van de zogenoemde ‘pechgeneratie’ van na 2015: de groep studenten die binnen het sociaal leenstelsel viel en dus geen basisbeurs kreeg. Onderwijsminister Jet Bussemaker stelde destijds dat leenangst absoluut niet nodig was, omdat studenten onder gunstige voorwaarden konden lenen.
Studenten krijgen sinds dit jaar wel weer een basisbeurs. Daardoor is het aantal lenende studenten met ruim 90.000 afgenomen, aldus de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). De totale Nederlandse studieschuld was vorig jaar 28,2 miljard euro, een verhoging van 1,7 miljard ten opzichte van het jaar ervoor.
Vorig jaar rond deze tijd waren hbo- en wo-studenten nog woedend omdat het rentepercentage per 1 januari 2023 van 0 naar 0,46 procent zou gaan. Studentenorganisaties zeiden zich zorgen te maken over de financiële positie van (afgestudeerde) studenten.
Premier Rutte zei destijds dat hij geen heil zag in een renteplafond en dat hij geen mogelijkheden zag om studenten zonder basisbeurs verder tegemoet te komen. ‘Dat hele sociaal leenstelsel vond ik, vanuit mijn persoonlijk perspectief, prima,’ zei hij. ‘Je lost niks af als je in de bijstand komt. Ga je goed verdienen, dan ga je inkomensafhankelijk afbetalen.’ Ook waarschuwde hij voor de hoge kosten – miljarden – van het verhogen of verlagen van het rentepercentage.
Sommige studenten wisten het hogere rentepercentage nog een tijdje te omzeilen door een truc uit te halen: ze zetten hun studiefinanciering begin 2023 stop om de lage rente voor vijf jaar vast te zetten, omdat toen al de verwachting was dat de rente zou blijven stijgen.
Mag de rente zomaar verhoogd worden?
Goede vraag, en ook eentje waarover experts zich op dit moment buigen. Wettelijk gezien mag het renteperecentage op de lening verhoogd of verlaagd worden, maar adviesbureau Legal Advice Wanted, dat eerder rechtszaken begon om energietoeslag voor studenten, wil toch een zaak aanspannen tegen de Nederlandse overheid. Het bureau stelt dat studenten onvoldoende zouden zijn geïnformeerd over een mogelijke verhoging van rente op studieschuld. Volgens het adviesbureau heeft de overheid niet aan haar zorgplicht voldaan.
Hoe reageren politici op de zorgen van studenten?
D66 en SP hebben voorgesteld de rente op de studieschuld van de ‘pechgeneratie’ op 0 procent te zetten, maar dat kost volgens demissionair onderwijsminister Dijkgraaf teveel geld. Hij zei de zorgen goed te begrijpen maar stelde ook dat het veel geld zal kosten. Ook moeten systemen in DUO volgens hem dan worden aangepast, wat niet voor 2026 zou kunnen lukken. GroenLinks wilde de rente voor in elk geval komend jaar bevriezen op het huidige tarief van 0,46 procent, maar Dijkgraaf ziet daarvoor geen ruimte op de onderwijsbegroting en geen kansen om de wet voor het eind van dit jaar aan te passen.
Wat willen studenten met het protest bereiken?
De Landelijke Studentenvakbond (LSVb) maakt zich boos omdat de ‘pechgeneratie’ volgens de bond nooit een passende compensatie heeft ontvangen. De renteverhoging zou een ‘verwoestend effect’ hebben op studenten en oud-studenten, schrijft voorzitter Elisa Weehuizen in een verklaring. ‘Zowel studenten als ouders laten ons in grote aantallen weten dat deze renteverhoging de druppel is die de emmer doet overlopen.’ De vakbond wijst ook op bredere problemen dan alleen renteverhoging: ‘De nationale studieschuld neemt toe, huren schieten door het dak, het collegegeld stijgt, zo kan ik nog wel even doorgaan. [...] We eisen een kwijtschelding van studieschulden en een permanente verhoging van de basisbeurs. De huidige situatie is simpelweg onleefbaar voor studenten.’
Ook voorzitter Yasmin Ait Abderrahman van FNV Young & United noemt de woede van de (oud-)studenten terecht: ‘Dit gaat om een hele generatie die vanwege deze rentestijging nooit op eigen kracht een huis kan kopen of zelfs een financieel zekere toekomst kan opbouwen. Terwijl dezelfde overheid hen destijds verzekerde dat lenen veilig zou zijn. Die rente moet daarom weer naar nul.’ Asva studentenvakbond, gevestigd in Amsterdam, liet zich eveneens kritisch uit in een opiniestuk op Folia. ‘De pechgeneratie is slachtoffer geworden van een financieel experiment, waarvoor de overheid nu geen passende vergoeding wil geven’, schrijven voorzitter Izabella Voortman en vicevoorzitter Ilona Polle in het stuk.
De actievoerders richten zich tijdens het protest tot politieke partijen die na de verkiezingen de mogelijkheid hebben om de renteverhoging terug te draaien. Een petitie van de actievoerders is inmiddels ruim 140.000 keer ondertekend.
Het renteprotest vindt vanmiddag om 14.00 uur plaats bij de Tweede Kamer in Den Haag.
