Kan een wetenschapper klimaatactivist zijn? ‘Wie een probleem blootlegt, wordt het probleem’
Verliezen wetenschappers hun geloofwaardigheid wanneer ze zich uitspreken over de klimaatcrisis? Vijf wetenschappers gingen er dinsdagavond over in debat bij debatcentrum Spui25. Die discussie ging al snel over Shell. ‘Klimaatactivisme aan de universiteit is geobsedeerd door een bedrijf als Shell.’
Amerikaanse klimaatwetenschappers Peter Kalmus, James Hansen en Rose Abramoff, werden klimaatactivisten uit frustratie van jaar na jaar alarmerende feiten publiceren, zonder dat iemand actie onderneemt. Dat is niet zonder risico’s. Zo verloor Abramoff haar baan door haar activisme. En horen wetenschappers eigenlijk niet neutraal te zijn?
Daarover gingen vijf wetenschappers in gesprek dinsdagavond in debatcentrum Spui25, samen met zo’n veertig toeschouwers. Na de introductieronde blijkt al snel dat drie van de vijf academici voorstander is van actievoeren.
Activisme is enige alternatief
‘Ik voel me als wetenschapper niet gehoord door de besluitvormers,’ vertelt VU-klimaatwetenschapper Marthe Wens. ‘Als we ons als wetenschappers in een crisis als deze niet uitspreken en neutraal blijven, dan legitimeren we de status quo.’ Wens sloot zich aan bij Scientist Rebellion.
De klimaatcrisis legitimeert activisme, zegt Wens. ‘Het is een wereldwijd probleem, dat alleen wereldwijd kan worden opgelost. Bovendien is de tijd die we hebben beperkt.’ Wat klimaatverandering uniek maakt, is dat de wetenschap heel helder is dát het klimaat verandert, zegt Harriët Bergman, promovendus aan de Universiteit Antwerpen. ‘Je kunt de vraag ook omdraaien, als je als wetenschapper of als mens vermijdbare schade ziet, dan is het je taak daar wat aan te doen.’
‘Overigens worden ook de onderzoeksresultaten bij samenwerkingen beïnvloed in het voordeel van Shell, merkt VU-onderzoeker Wens op. ‘En bovendien zijn het niet alleen linkse mensen die zich zorgen maken over de zeespiegelstijging,’ zegt Bergman. ‘Niet iedere academicus en activist is tegen het kapitalisme. Die dimensie is belangrijk.’
Volgens UvA-promovendus Anne Kervers moeten burgers en wetenschappers wel de alarmbel luiden, wanneer de overheid de signalen van klimaatverandering negeert. Sinds 2019 neemt ze deel aan burgerlijke ongehoorzaamheidsacties van Extinction Rebellion. ‘Als bedrijven wetenschappers in dienst hebben, dan moeten activistische wetenschappers ook kunnen bestaan. Activisme is niet perfect, maar het enige alternatief.’
Academici zijn antikapitalistisch
Tegenargumenten komen van de Leidse filosoof Thomas Wells. Activistische wetenschappers baren hem zorgen. Hij definieert een activistische wetenschapper als iemand die zijn academische positie gebruikt om een politieke uitkomst te bereiken. Dat is slecht voor de democratie, beargumenteert hij.
Wells: ‘Academici zijn geen speciale mensen, ze zijn niet slimmer, niet specialer, ze hebben alleen een hele gerichte expertise. Waarin academici verschillen van de normale populatie, is dat ze links en antikapitalistisch zijn. Academici zijn geobsedeerd door een klein bedrijf als Shell, dat in het niet valt bij de oliegiganten wereldwijd.’
Daarnaast bedreigt activisme de wetenschap, is het tweede punt van filosoof Wells. ‘Wanneer een wetenschapper een bepaalde politieke uitkomst wil bereiken, hoe goed ben je dan nog in onafhankelijk onderzoek? Wanneer we de wetenschapper gaan zien als iemand met een politieke agenda, dan zullen mensen het minder serieus nemen.’
Geobsedeerd met Shell
Vooral tussen Wells en de academici op het podium en in de zaal knettert de discussie. ‘Ik wil toch nog even terugkomen op de opmerking dat academici geobsedeerd zouden zijn met Shell,’ zegt een vrouw op de voorste rij. ‘De acties tegen Shell komen niet uit de lucht vallen. Bedrijven als Shell ontkennen klimaatverandering al sinds de jaren 70. Nu gaat het over uitstel van klimaatmaatregelen. Wat is onze verantwoordelijkheid daarin als wetenschappers?’
‘Zo werkt de democratie, je krijgt niet zomaar je zin,’ reageert Wells. ‘Het idee dat de democratie faalt omdat het niet zo snel werkt als je zou willen, dat is fundamenteel gezien een antidemocratisch idee.’
‘Het gaat hier niet om democratie, maar om corporate capture,’ breekt Kervers in. Een paar mensen applaudisseren. Wells: ‘Dit ondersteunt mijn punt dat een activisme problematisch kan zijn voor de rol van academici. Iedereen die het niet met je eens is, staat aan de verkeerde kant.’
En dus is het gevaarlijk, zegt Wells, wanneer ‘luide activisten’ gaan bepalen wie er wel of niet op een carrière-event mag komen of met de universiteit mag samenwerken. Zij zouden daardoor een te grote machtspositie krijgen. ‘Maar hoe vergelijk je dat met de macht van de rijken? De grote bedrijven?’, vraagt een UvA-promovendus.
‘Macht is belangrijk,’ zegt Bergman. ‘Als je een probleem blootlegt, word je het probleem. Het is geen leuke boodschap dat de aarde opwarmt. Ik kan me voorstellen, Thomas [Wells, red.], dat mensen als ik die zeggen dat Shell een probleem is, heel vervelend zijn. Maar Shell die onderzoek aan universiteiten financiert en dus onze geloofwaardigheid aantast, is nog een veel groter probleem. Dat is een ongemakkelijke waarheid.’
