UvA-gebouwen | Hoe een zwevend Lets weesmeisje in het Maagdenhuis belandde
Wie in de grote hal van het Maagdenhuis omhoog kijkt ziet haar hangen: een rode trapeze, een meter of vijf boven de grond. Maar wat doet dat zweefrek daar? En wat heeft de zwevende Lena, het Letse weesmeisje dat beroemd werd vanwege de driedubbele achterwaartse salto, ermee te maken?
Tijdens de verschillende bezettingen van het Maagdenhuis was de hal steeds het epicentrum van waaruit actie werd gevoerd en zelfs actieconcerten werden opgevoerd. Tegenwoordig is de hal ingericht met veel groene planten en kleine bomen waartussen intieme studieplekken zijn gemaakt. Wie dan goed luistert kan heel zacht het gezoem horen van de zwevende Lena.
Weesmeisje
Midden in de hal van het Maagdenhuis hangt Lena aan het plafond, een meter of vijf boven de grond. Lena is een rode trapeze, een soort zweefrek, vernoemd naar de negentiende-eeuwse Letse turnster Lena Jordan, een weesmeisje uit wat toen nog het Russische rijk was. Zij was het die in 1897 op zestienjarige leeftijd voor het eerst in de geschiedenis een driedubbele achterwaartse salto op de trapeze maakte tijdens een tournee door Australië. Later werd ze circusartiest bij The Ringling Brothers and Barnum & Bailey Circus, waarbij ze de driedubbele achterwaartse salto nog 28 keer herhaalde.
(Lees verder onder de afbeelding)
Het kunstwerk Lena (of de driedubbele achterwaartse salto) hangt er nu iets meer dan tien jaar en is het gevolg van de kunstzinnige ambities van toenmalig universiteitshoogleraar kunst & samenleving Henk van Os, in de jaren negentig directeur van het Rijksmuseum. Van Os meende dat het Maagdenhuis kunst ontbeerde. Aangezien een fatsoenlijke wand om schilderijen op te hangen ontbrak keek Van Os eens omhoog naar het plafond: een aan de zoldering op te hangen zwevend kunstvoorwerp, was dat niet een idee? En zo kwam er een zwevende rekstok, ontworpen door beeldend kunstenaar Henk Visch, een ervaren ontwerper van zwevende kunstobjecten.
Werktuig en beeld
Visch koos echter niet voor de ringen, maar voor de trapeze – bij uitstek het toebehoren van de evenwichtskunstenaar. En is een wetenschapsbeoefenaar dat in zekere zin ook niet, steeds het evenwicht bewarend tussen theorie en praktijk, fundamentele en toegepaste wetenschap? De trapeze is volgens Van Os bovendien ‘een herinnering – of liever gezegd, een teken, dat in ons hoofd een voorstelling tot leven wekt. Hier wordt evenwichtskunst beoefend en wij maken er deel van uit.’
Of zoals Visch schreef over zijn eigen kunstwerk: ‘De trapeze is werktuig en beeld tegelijk: zij roept de act op van de acrobaat die door de lucht zweeft en zij vertelt de geschiedenis van de vliegende trapeze.’ Wie denkt: ik wil wel eens even zweven met Lena door het Maagdenhuis heeft geen kans. Lena hangt te hangen en zweeft te zweven zonder dat iemand erbij kan. Een driedubbele achterwaartse salto maakt ze ook niet. Hooguit wordt ze aan het einde van de dag, wanneer iedereen het Maagdenhuis heeft verlaten, uitgezet. Dan zwaait ze nog heel even voordat ze stil hangt, in afwachting van een nieuwe zweefdag.
