‘De maatschappij maakt klassenonderscheid, het coronavirus en cholera niet’
Marita Mathijsen is emeritus hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de UvA. In haar werk beschrijft zij onder meer hoe de cholera-epidemie van de negentiende eeuw tot de verbeelding sprak van dichters. Wij spraken Mathijsen over de overeenkomsten met de coronacrisis. ‘De maatschappij maakt klassenonderscheid, het coronavirus en cholera niet.’
Is de coronacrisis de cholera-epidemie van de eenentwintigste eeuw?
‘Er zijn zeker overeenkomsten, al betreft de een een virus en de ander een bacterie. Net zoals het coronavirus begon cholera in Azië, het heerste heel lang in India voordat het de wereld over trok. In beide uitbraken herken je de angst voor een vreemde ziekte waar nog geen bestrijdingsmiddelen voor zijn. Ook zie je dat het coronavirus en cholera geen klassenonderscheid maken, terwijl de maatschappijen dat wel doen.’
Reageerde de negentiende-eeuwse maatschappij anders op de uitbraak van cholera?
‘Over hamsterende negentiende-eeuwers heb ik niets gelezen. Iedereen had wel zijn eigen voorraden en dat was nodig omdat er nog niet zoiets als een Albert Heijn was. Daarnaast was er toen geen sprake van scholen die werden gesloten.’
Wat zijn de grootste verschillen?
‘We leven in een totaal andere maatschappij. Ten tijde van de eerste choleragolf in 1832 waren er nog geen treinen. De bacterie kwam via zeelui naar Nederland en het duurde daarna nog maanden voor het in Groningen was. Tegenwoordig kan een drager van het coronavirus in twee uur in het noorden zijn. Destijds duurde dat wel twee dagen.’
Kunnen we iets leren van de cholera-epidemie van twee eeuwen geleden?
‘Op de huizen van choleralijders werd een teken geplaatst zodat mensen er met een boog omheen konden lopen. Misschien is dat een goed idee. Daarnaast werden de choleradoden begraven in diepere graven, maar ik weet niet of de slachtoffers van het coronavirus extra besmettelijk zijn na het overlijden.’
Welke rol kan de universiteit spelen in de coronacrisis?
‘Het is allereerst aan de medische onderzoekers en geleerden om een vaccin te vinden tegen dit virus. Op de langere termijn zie ik een rol weggelegd voor de sociale wetenschappen en psychologen om de paniek te bestrijden, maar ook de eenzaamheidsgevoelens als gevolg van de quarantaines te behandelen, of om er onderzoek naar te doen. Verder is het interessant dat de universiteit gedwongen is om het streamen van colleges door te ontwikkelen en te investeren in andere goede onderwijsalternatieven. Voor werkcolleges zal dat moeilijker zijn, maar hoorcolleges kunnen prima op afstand gegeven worden.
Mijn vakgebied kan zich richten op het bestuderen van hoe de literatuur verandert. Op welke manier sijpelt het totale isolement bijvoorbeeld door in de geschreven werken? In de negentiende eeuw stortten schrijvers zich op verschillende wijzen op de cholera-epidemie. Enerzijds werden er werken geschreven en verkocht waarvan de opbrengst werd gedoneerd aan fondsen om de choleralijders te helpen. Anderzijds maakten romanciers een vergelijking met het verleden en verschenen er romans over de pest. Middeleeuwse romans waren toen sowieso populair. Ook zag je dat cholera door schrijvers werd gepersonifieerd als een misdadig persoon. Zien we corona binnenkort terug als eng roman- of filmfiguur dat dood en verderf zaait?’
