Hoe maken we open access wel haalbaar? ‘Het hele systeem moet op de schop’
Nog een jaar en dan moet al het publiek gefinancierde wetenschappelijk onderzoek voor iedereen toegankelijk zijn, zo is het idee van Plan SLees hier meer over Plan S.. Maar is dat wel realistisch? En breekt Plan S de macht van de uitgeverijen echt? Drie UvA’ers die bezig zijn met open access vertellen. ‘Het systeem moet op de schop, want het is bizar dat commerciële uitgevers aan ons terug verkopen wat wij ze hebben gegeven.’
Gerard Kohler, hoofd informatiediensten Universiteitsbibliotheek
‘Open access is een evangelie, zoals het nu wordt verkondigd. Momenteel is het model zo dat wetenschappers betalen voor hun open access. Nobelprijswinnaar Ben Feringa ageerde daar recent nog tegen: hij moest ruim vijfduizend euro betalen om te kunnen publiceren in Nature Communications. Dat is een flinke hap uit het budget.
Daarnaast betalen wij als universiteitsbibliotheken ook voor open access: wij kopen voor een bepaald bedrag in om open access te publiceren onder het motto dat wetenschappelijke bevindingen voor iedereen toegankelijk moeten zijn. De meeste mensen kunnen dergelijke kost echter niet lezen en zitten helemaal niet op die toegankelijkheid te wachten.
Wij hebben als bibliotheken geen zicht op wat die uitgeverijen nog binnenharken aan geld van wetenschappers die willen publiceren. Ik schat dat naast het abonnementsgeld dat wij betalen zo’n 10 procent van hun inkomsten bestaat uit dergelijke publicatie-inkomsten.
Natuurlijk moet het systeem op de schop, want het is bizar dat commerciële uitgevers aan ons terug verkopen wat wij ze hebben gegeven. Maar de vraag is of Plan S haalbaar is. Open access in 2020 gaat niet lukken. Bladen als Nature en Science zullen nooit overstappen op volledige, gratis open access. En zolang die niet meebewegen is complete open access niet haalbaar.
Ik vind dat we moeten accepteren dat bij hoogwaardige uitgeverijen en societies veel inspanningen worden geleverd. Nature en Science hanteren een afwijzingspercentage van meer dan 90 procent. Dat selecteren brengt veel kosten met zich mee en universiteiten moeten accepteren dat zoiets nu eenmaal geld kost. Onder deze toptijdschriften moeten universiteiten zogenoemde repositories beginnen met university journals, waar alles wat niet in de toptijdschriften gepubliceerd wordt, terechtkomt. De leftovers, zogezegd. En natuurlijk hoeven wetenschappers niet te betalen om daarin te publiceren: de universiteit draait voor de kosten op, want zo hoog zijn die niet.’
Guy Geltner, hoogleraar middeleeuwse geschiedenis en oprichter van ScholarlyHub, een non-profit-sociaal medium voor wetenschappers
‘Tegenwoordig zitten we gevangen in een systeem van een keer halen, drie keer betalen. De wetenschapper maakt eerst onderzoekskosten, de universiteit betaalt om het onderzoeksmateriaal te kunnen lenen en dan moet de wetenschapper ook nog betalen om zijn onderzoek open access te kunnen publiceren.
Het zijn geen uitgeverijen meer, maar datamanagers. Ze willen onze data om die data weer aan ons terug te verkopen. En omdat we verslaafd zijn aan prestige, aan de naam van die toptijdschriften, staan we toe dat we zo vaak betalen voor hetzelfde product. En wie zich dat niet kan permitteren, valt uit. Het is pay to play.
We moeten een cultuurverandering bewerkstelligen, waardoor prestige in de wetenschap een minder grote rol speelt. Open access in 2020 verplicht stellen is problematisch, want op die manier verdienen uitgeverijen nog steeds aan de verplichting om open access te publiceren. Het is niet de duurzame manier. We kunnen ook vijf of zes jaar wachten en op die cultuurverandering inzetten, dan zijn we er ook.
Uitgeverijen vragen steeds meer geld. Zelfs Harvard kan zich niet alle abonnementen permitteren vanwege de prijzen die uitgeverijen vragen. Wij wetenschappers hebben toegang tot wat de bibliotheken kunnen permitteren en dat is steeds minder. Uitgeverijen als Elsevier willen steeds meer geld en van deze regering krijgen we niet meer geld voor hoger onderwijs.’
Jean-Sébastien Caux, is hoogleraar theory of low-dimensional quantum condensed matter en oprichter van open access publicatieplatform SciPost
‘SciPost is een open access-platform dat een heel ander publicatiesysteem gebruikt dan tijdschriften zonder open access. Alles is toegankelijk; we maken gebruik van openheid – niet alleen voor de publicaties, maar ook tijdens peer review – om kwaliteit te verhogen. Vaak wordt open access geassocieerd met minder kwaliteit wegens het “author pays”-model en de predatory commerciële tijdschriftenPredatory commerciële tijdschriften zijn open access-tijdschriften die hoge publicatiekosten (APC’s) hanteren en die niet zo streng zijn tijdens de peer review, of in sommige gevallen alles publiceren als je maar betaalt. die daardoor ontstaan. Dit geeft een slecht imago aan open access, wat het niet verdient. Openheid kan juist voor meer kwaliteit zorgen. Bij SciPost kunnen mensen opmerkingen en suggesties geven tijdens de peer review, dus voordat we besluiten of we het artikel publiceren.
We willen dan ook zo snel mogelijk af van het huidige publicatiesysteem waarin je een vast bedrag moet betalen als je artikel wordt gepubliceerd. Nu is onze schatting dat de kosten van het publiceren van één artikel ongeveer vierhonderd euro bedragen. Dit is een kwart van de normale APC’s bij tijdschriften, maar in sommige gevallen lopen die op tot vijfduizend euro of meer. SciPost biedt een betere en goedkopere vervanger van het huidige verdienmodel. Bij SciPost mogen instellingen die voordeel krijgen door de activiteiten van SciPost – bijvoorbeeld universiteiten die op deze manier de onderzoeksresultaten van hun auteurs laten verspreiden – donaties geven als ze dat willen. Het is niet zo dat universiteiten moeten betalen naar het aantal publicaties.
Over het algemeen ben ik het dus helemaal eens met de intenties achter Plan S, maar er zijn wel zorgen over de implementatie, waarover veel details ontbreken. Voor veel vakgebieden zijn namelijk geen goede open tijdschriften, dus dan kunnen wetenschappers uit deze vakgebieden niet meteen open publiceren. Daarnaast hebben we veel meer tijd nodig om de huidige publicatie-infrastructuur te vervangen; de planning voor Plan S is onrealistisch. Dit kan ertoe leiden dat Plan S straks maar voor een deel wordt uitgevoerd, vol “unhappy compromises”, en dat zal jammer zijn. Of universiteiten worden gedwongen voor andere opties te gaan, waar uitgeverijen dan weer aan kunnen verdienen.
We praten al twintig jaar over open access, maar we zijn er nog steeds niet. Mensen moeten gewoon iets gaan doen en zo goed mogelijk, als dienst voor de wetenschap.’
Op donderdag 31 januari organiseren NWO en ZonMw samen met de KNAW en de VSNU een bijeenkomst over de implementatie van Plan S.
