Maex bekritiseert ‘bizar hoge betaalmuur’ wetenschappelijke uitgevers
Rector magnificus Karen Maex heeft vanmiddag tijdens de viering van de 387e dies natalis van de UvA stevig uitgehaald naar de ‘bizar hoge betaalmuur’ die wetenschappelijke uitgeverijen hanteren bij de publicatie van onderzoek. Zij waarschuwde bovendien voor mogelijke bedreigingen van (Europese) science-clouds, waarin onderzoeksdata worden opgeslagen. ‘Wie beheert die clouds?’
Het verwerven en doorgeven van kennis is een essentiële taak van universiteiten, maar die taak verloopt minder goed als universiteiten afhankelijk zijn van anderen, in het bijzonder van uitgevers ‘met een bizar hoge betaalmuur’. Maar uitgevers omzeilen is nog niet zo gemakkelijk ‘want wij zitten gevangen in een systeem waaruit het niet eenvoudig is te ontsnappen. Een systeem waarbij de beoordeling en waardering van publiek onderzoek een verdienmodel van commerciële uitgevers in stand houdt.’
Dat zei rector magnificus Karen Maex vanmiddag in de Aula tijdens de viering van de 387e dies natalis – de verjaardag – van de UvA. In haar rede ging ze in op het maatschappelijk belang van open access en open science, onderwerpen die de universitaire wereld sinds enige jaren stevig bezig houden. Open access gaat over de openbare toegankelijkheid en beschikbaarheid van afgerond wetenschappelijk onderzoek, open science gaat nog een stapje verder en wil alle wetenschappelijk data toegankelijk maken, inclusief datasets en onderzoeksmethoden.
Ranking
Open access verloopt veelal via de door Maex bekritiseerde wetenschappelijke uitgevers die in haar en vele andere ogen ‘bizarre’ bedragen vragen om in hun medium te publiceren en vervolgens andere wetenschappers het werk van wetenschappers gratis laten reviewen. ‘Niemand had dit kunnen verzinnen, je achterneefje zou er niet intrappen, toch is het de situatie,’ zei ze. ‘Het verdienmodel is subliem. Voor de uitgever wel te verstaan, niet voor de universiteiten.’
Maar wetenschappers zelf werken ook ‘te vaak’ mee aan deze praktijken. Maex: ‘Ik zie te vaak dat onderzoek niet alleen door nieuwsgierigheid wordt gedreven, maar ook beïnvloed wordt door het prestigieuze tijdschrift waarin het gepubliceerd zou kunnen worden, de alles bepalende noodzaak tot publiceren in high impact journals, de rankings. We zijn niet volledig vrij. Het huidige systeem bepaalt niet alleen onze loopbaan, maar beïnvloedt zelfs onze manier van denken. En misschien zelfs ons denken.’
Breekijzer
Tijd voor een systeemverandering, zo stelde de rector. En die komt eraan, want ‘veel actoren’ hebben intussen de handen ineen geslagen om het anders te doen, zei Maex, die sprak van ‘de breekijzeraanpak’ van de EU en grote onderzoekfinanciers. Zij zetten enkele maanden geleden hun handtekening onder het zogenoemde Plan-SLees hier meer over Plan-S.. Daarin eisen ze klip en klaar dat door hen gefinancierd onderzoek ‘in no-time’ open access moet worden.
Maex zei dit op zich ‘een goed initiatief’ te vinden, maar wees er wel op dat open access moet voldoen aan twee belangrijke randvoorwaarden. Zowel voor open access als open science geldt dat iedereen moet meedoen, want wat als het ene land meedoet en het andere niet? ‘Het gaat erom een level playing field te creëren in de wereld, maar wat betekent dat voor mij als de rest van de wereld niet meedoet?’ Het antwoord ligt volgens Maex ‘in een veel breder samenspel’ van onderzoek, onderwijs, innovatie, leiderschap en teamwork.
Science clouds
Ten aanzien van specifiek open science vroeg Maex zich af of dit niet mogelijk ook tot een nieuwe bedreiging voor de wetenschap zou kunnen leiden. ‘Er wordt gewerkt aan nationale clouds en een Europese cloud, waarin alle open data doorzoekbaar moeten zijn. ‘Maar wie beheert die clouds en wie bepaalt wie toegang heeft? Open science moet eerst goed geregeld worden wil de universiteit haar missie van onderzoek, onderwijs en innovatie kunnen waarborgen.’
