Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Selena N.B.H. (cc, via Flickr)
actueel

Volledig open access in 2020: 6 vragen en antwoorden

Henk Strikkers,
4 september 2018 - 12:20

Ieder onderzoek dat van belastinggeld wordt gedaan in Nederland en tien andere Europese landen moet in 2020 open access gepubliceerd worden. Dat is het doel van Plan S. Maar wat betekent het en wat ga je er als UvA’er van merken? Zes vragen en antwoorden.

Open access. Wat is dat ook alweer?

Open Access is van oorsprong een beweging die zoveel mogelijk wetenschappelijke informatie vrij toegankelijk wil maken. Deze beweging werd vijf jaar geleden omarmd door de toenmalig staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap Sander Dekker. Hij wilde dat in 2023 al het onderzoek aan Nederlandse universiteiten openbaar beschikbaar zou zijn.

De elf Europese landen hopen gezamenlijk de macht van de tijdschriften te kunnen breken

Hoe staan we er vijf jaar na die brief van de staatssecretaris voor?

Eigenlijk best goed. Nederlandse universiteiten hebben de laatste jaren met vrijwel alle grote uitgevers onderhandeld over een zogenoemde hybride vorm van open access. Dat houdt in dat de universiteiten via een deal afkopen dat alle artikelen die worden geschreven door medewerkers van Nederlandse universiteiten gratis in te zien zijn. Met name de onderhandelingen met de grootste uitgever, Elsevier, verliepen extreem moeizaam.

 

Waarom gaat het nu wel lukken als het tot op heden zo moeilijk gaat?

Elf landen staan sterker dan één land en dat maakt deze onderneming wat kansrijker. De tijdschriften zijn op dit moment erg machtig omdat wetenschappers niet zomaar een publicatie in een hoogaangeschreven tijdschrift als Nature of Science links laten liggen. De elf Europese landen hopen gezamenlijk de macht van de tijdschriften te kunnen breken. Ze zetten hoog in: niet het afkopen van artikelen van wetenschappers uit bepaalde landen is het doel, maar enkel nog publiceren in tijdschriften die volledig en voor iedereen gratis zijn. De hybride vorm van open access moet dus verleden tijd worden.

 

Welke hordes moeten er nog meer genomen worden?

Allereerst moet Nederland nog op zoek naar 80 miljoen euroDat berekende de Wageningse wetenschapper Thomas van der Pol alleszins.. Redacties van de tijdschriften moeten immers nog steeds hetzelfde werk doen, zoals het selecteren van goede artikelen en het redigeren daarvan. De redacties van open access-tijdschriften vragen nu tot 5.500 euro voor het publiceren van artikelen, omdat ze geen geld verdienen met abonnementen. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) verwacht dit te kunnen betalen uit de kosten van abonnementen die wegvallen, maar er wordt hardop getwijfeld of dit realistisch is.

Als wetenschapper zul je in 2021 niet meer in betaalde tijdschriften mogen publiceren

En naast het geld?

Als we wat verder in de toekomst kijken zal er wellicht een nieuwe rangorde van wetenschappelijke tijdschriften ontstaan, aangezien wetenschappers uit de VS en Azië wellicht wel in betaalde tijdschriften willen publiceren en Europese niet. Dat heeft weer andere gevolgen, bijvoorbeeld dat het moeilijker wordt om de impact factor van artikelen te meten en dat academische rankings op zoek moeten naar een nieuwe methodologie. De directeur van NWO, Stan Gielen, ziet dat echter niet als een nadeel, zegt hij tegen ScienceGuide. ‘Er gaat met Plan S meer veranderen dan alleen de manier waarop we publiceren.’

 

Wat ga ik er als UvA’er van merken?

Als student niet zo heel veel, behalve dat je voortaan niet meer op UvA-locaties hoeft te zitten om wetenschappelijke artikelen te lezen.

Als je wetenschapper bent zul je in 2021 niet meer in betaalde tijdschriften mogen publiceren. Je zult, zeker bij goede open access-tijdschriften, moeten betalen als je een artikel open access wil publiceren. Dat is niet anders dan wanneer je op dit moment open access publiceert. Vaak kunnen deze kosten worden meegenomen in de aanvraag van een onderzoekssubsidie. In de toekomst zullen universiteiten het budget dat ze besteden aan tijdschriften wellicht beschikbaar gaan stellen om open access-publicaties mogelijk te maken, maar dat is op dit moment toekomstmuziek.