'Publiceren in Elsevier-tijdschriften is helemaal niet nodig'
Het is voor onderzoekers helemaal niet nodig om in de wetenschappelijke tijdschriften van Elsevier te publiceren. Dat zeggen onderzoekers aan de UvA en de HvA in een reactie op berichten in NRC Handelsblad en Folia over de oproep tot boycot van uitgeverij Elsevier.
De universiteiten onderhandelen op dit moment over het afsluiten van een nieuw contract voor toegang tot de Elseviertijdschriften. Het oude contract zal eind dit jaar verlopen. Bij die onderhandelingen heerst grote onenigheid. De universiteiten willen niet alleen toegang tot de tijdschriften. Ze willen ook dat ze via een principe van open access artikelen mogen publiceren in de tijdschriften van Elsevier. Maar Elsevier is hierin volgens de universiteiten nog te terughoudend. Onderzoekers die redacteur zijn bij een van de 2.200 Elseviertijdschriften is gevraagd of ze bereid zijn hun functie neer te leggen mochten de onderhandelingen vastlopen.
Jan Pieter van der Schaar, theoretisch-natuurkundige aan de UvA vat desgevraagd het probleem samen: ‘Universiteiten betalen de wetenschappers die de stukken schrijven. Ze moeten betalen om te mogen publiceren en vervolgens betalen ze ook nog abonnementsgeld aan Elsevier om die artikelen te mogen lezen.’
Maar dat laatste is allang niet meer nodig. Zijn vakbroeders in de theoretische-natuurkunde werken al sinds 1991 op een andere manier. Ze plaatsen al hun artikelen op een zogenoemde 'preprint' server. Daar kunnen onderzoekers en studenten de papers gratis downloaden.
Toolkit
‘We publiceren ook weleens in tijdschriften,’ zegt Van der Schaar, ‘omdat het door de universiteit van ons verwacht wordt.’ Hij legt uit dat veel wetenschappers nog gehecht zijn aan het ‘historisch gewicht’ van tijdschriften van uitgeversmaatschappijen als Elsevier. ‘Het enige waar je voor betaalt is de reputatie,’ aldus Van der Schaar.
Als hij in een tijdschrift publiceert zorgt hij er voor dat het artikel op de preprint server kan blijven staan. ‘We sturen ze gewoon de link naar de server en dan nemen de redacteurs het artikel dat daar staat over,’ aldus Van der Schaar.
Geert Lovink, mediatheoreticus en lector aan de HvA, is het met Van der Schaar eens. Hij draagt bij aan de Digital Publishing Toolkit, een blog over digitaal publiceren in de geesteswetenschappen. Daarop staan allerlei manieren beschreven waarop onderzoekers hun artikelen op internet kunnen publiceren en ervoor kunnen zorgen dat deze goed worden gelezen.
‘De boycot is voor de achterblijvers,’ zegt Lovink, die benadrukt dat hij nooit in tijdschriften van grote uitgeversmaatschappijen als Elsevier heeft gepubliceerd. Maar voor media- en geesteswetenschappers is het makkelijker om deze uitgevers uit de weg te gaan, zegt hij erbij. Zij kunnen ook terecht bij tijdschriften van kleinere maatschappijen.
Corrupt
Lovink is sowieso tegen het principe van peer review, waarbij wetenschappers zelf in de redacties van tijdschriften zitten en stukken van collega’s beoordelen en redigeren. Het is een praktijk die bij veel tijdschriften zoals die van Elsevier gebruikelijk is. Lovink noemt het ‘een corrupt systeem,’ met een ‘monopolie van corrupte redacteuren die alleen publiceren wat zij zelf goed vinden of wat hun vriendjes geschreven hebben.’
Ook natuurkundige Van der Schaar is niet enthousiast over deze manier van werken. Volgens hem is het achterhaald. ‘Op internet organiseert het zichzelf. Als iemand een crappy paper schrijft dan weten we dat snel en wordt het niet gelezen. Bovendien kunnen mensen commentaren schrijven bij de publicaties. Daarmee bieden de preprint platformen een sneller en opener systeem, dan de tijdschriften.’
Knowledge
Lovink en Van der Schaar zijn allebei ondertekenaars van het manifest 'The cost of knowledge'. Een groep van inmiddels vijftienduizend wetenschappers wereldwijd riep hierin al in 2012 op om Elsevier te boycotten. Twee van de pioniers van deze boycot in Nederland zijn Krzysztof Apt en Ronald de Wolf. Drie jaar geleden schreven ze een artikel in Folia. ‘Dit systeem kan alleen veranderen wanneer (…) er voldoende alternatieven gecreëerd worden in de vorm van goede gratis open access tijdschriften,’ schreven Apt en De Wolf destijds.
De informatici De Wolf en Apt schreven samen met Christian Schaffner dat we in een overgangsfase zitten en er steeds meer met open access zal worden gewerkt. Dat beamen Lovink en Van der Schaar nu. ‘Deze omslag vindt gestaag plaats. Inmiddels zijn er 7452 open access tijdschriften, maar het zou veel sneller kunnen gaan,’ aldus Apt en De Wolf, verwijzend naar de Directory of Open Access Journals (DOAJ).
Nu, ruim drie jaar later, staat de teller op de DOAJ op 10.370. Een boycot, zoals die van Elsevier, is voor wetenschappers gemakkelijker geworden, wat de oproep van Nederlandse universiteiten om Elsevier te boycotten nog eens bevestigt.
