Forensisch wetenschapper Anna Mapes wilde als kind detective worden. Eentje met vergrootglas en Sherlock Holmespet. Ze is het niet geworden, al scheelt het weinig. Op nagebootste plaatsen delict onderzoekt Mapes nu hoe echte forensisch onderzoekers hun werk uitvoeren, en hoe ze dat nog beter kunnen doen.
Zit er nog iets van de detective-spirit in u?
‘Absoluut. Ik ben nog steeds gefascineerd door de waarheid. Vroeger, als er op school iets kwijt was of kapot, wilde ik meteen de dader achterhalen. Later raakte ik geïnteresseerd in biologie en wilde ik patholoog-anatoom worden. Maar dan moet je eerst geneeskunde studeren en dat was niet voor mij weggelegd. In dat opzicht heb ik liever te maken met dode dingen dan met levende.’
En dus koos u voor een studie Forensic Science?
‘Ja, een veld dat zich enorm snel ontwikkelt. Vooral op het gebied van dna. Twintig jaar geleden had je nog een hoeveelheid bloed ter grootte van een gulden nodig om een dna-profiel op te kunnen stellen.’
Nu is een haartje voldoende?
‘Een haarzákje is genoeg. Eén cel kan genoeg zijn! Maar het kan weken duren voordat een rechercheur een resultaat krijgt uit het lab. Ondertussen kan een inbreker nieuwe roven plegen. In de toekomst zal het dankzij nieuwe technologie sneller gaan. Op de plaats delict zelf kan een rechercheur dan binnen twee uur met bijvoorbeeld speekselcellen op een blikje cola een dna-profiel produceren. Dat klinkt geweldig, maar er zitten mogelijk ook nadelen aan.’
Hoe kan sneller en meer bewijsmateriaal nadelig zijn?
‘Er kan een te grote focus op dna-sporen komen te liggen, waardoor andere sporen zoals schoen- of vingerafdrukken worden gemist. En denk aan de tunnelvisie die kan ontstaan wanneer dat blikje cola sporen bevat van een crimineel uit de dna-bank - terwijl hij nu slechts een toevallige voorbijganger was. Het is dus belangrijk om de impact van deze technologie te onderzoeken.’
En dat onderzoek verricht u nu?
‘Ja, we hebben in het lab van het Nederlands Forensisch Instituut een plaats delict gesimuleerd. We laten tientallen forensisch onderzoekers er om beurten hun werk doen. De helft krijgt te horen dat ze de nieuwe technieken mogen gebruiken. Wat je ziet is dat zij vervolgens veel meer dna-sporen laten analyseren.’
Ze worden minder selectief?
‘Ja, maar is dat goed of is dat fout? Een verdubbeling van het aantal dna-analyses heeft grote gevolgen. Afgezien van het kostenplaatje kan een overdaad aan dna-profielen de focus van een rechercheur flink vertroebelen.’
Gingen de onderzoekers in andere opzichten wel vergelijkbaar te werk?
‘Totaal niet! Ons onderzoek biedt ongelooflijke inzichten in hoe forensisch onderzoekers nu echt werken. Dat is nooit eerder onderzocht. De verschillen zijn ontzettend groot. De één is binnen een uur klaar, de ander doet er rustig vier uur over. De één begint bij de kamer waar het is gebeurd, de ander juist niet. Ze hebben allemaal een opleiding gevolgd, maar ze doen vooral hun eigen ding. Al wist bijna niemand één bepaald cruciaal bloedspoor te vinden.’
Dus ze hebben gefaald?
‘Nee, als mensen zullen we altijd dingen over het hoofd blijven zien. Maar het is wel opvallend, want het bloed was duidelijk zichtbaar. Toch zagen ze het niet. Als je eenmaal een scenario in je hoofd hebt, kijk je wellicht minder goed naar dingen die niet in dat plaatje passen. We weten nog weinig over de rol van dit soort vooringenomenheid op de plaats delict. Wij onderzoeken dat nu, zodat we vervolgens een protocol kunnen opstellen hoe deze techniek het best kan worden gebruikt.’
CV Anna Mapes
12 april 1988 geboren te Taunton (Engeland)
2006-2009 bachelor psychobiologie UvA
2010-2012 master forensic science
2012 promovendus forensisch onderzoek VU/UvA
2012 medewerker HvA lectoraat forensisch onderzoek
2014 finalist HvA Research Award
Dit artikel verscheen ook in Het Parool.
Zit er nog iets van de detective-spirit in u?
‘Absoluut. Ik ben nog steeds gefascineerd door de waarheid. Vroeger, als er op school iets kwijt was of kapot, wilde ik meteen de dader achterhalen. Later raakte ik geïnteresseerd in biologie en wilde ik patholoog-anatoom worden. Maar dan moet je eerst geneeskunde studeren en dat was niet voor mij weggelegd. In dat opzicht heb ik liever te maken met dode dingen dan met levende.’
En dus koos u voor een studie Forensic Science?
‘Ja, een veld dat zich enorm snel ontwikkelt. Vooral op het gebied van dna. Twintig jaar geleden had je nog een hoeveelheid bloed ter grootte van een gulden nodig om een dna-profiel op te kunnen stellen.’
Nu is een haartje voldoende?
‘Een haarzákje is genoeg. Eén cel kan genoeg zijn! Maar het kan weken duren voordat een rechercheur een resultaat krijgt uit het lab. Ondertussen kan een inbreker nieuwe roven plegen. In de toekomst zal het dankzij nieuwe technologie sneller gaan. Op de plaats delict zelf kan een rechercheur dan binnen twee uur met bijvoorbeeld speekselcellen op een blikje cola een dna-profiel produceren. Dat klinkt geweldig, maar er zitten mogelijk ook nadelen aan.’
Hoe kan sneller en meer bewijsmateriaal nadelig zijn?
‘Er kan een te grote focus op dna-sporen komen te liggen, waardoor andere sporen zoals schoen- of vingerafdrukken worden gemist. En denk aan de tunnelvisie die kan ontstaan wanneer dat blikje cola sporen bevat van een crimineel uit de dna-bank - terwijl hij nu slechts een toevallige voorbijganger was. Het is dus belangrijk om de impact van deze technologie te onderzoeken.’
En dat onderzoek verricht u nu?
‘Ja, we hebben in het lab van het Nederlands Forensisch Instituut een plaats delict gesimuleerd. We laten tientallen forensisch onderzoekers er om beurten hun werk doen. De helft krijgt te horen dat ze de nieuwe technieken mogen gebruiken. Wat je ziet is dat zij vervolgens veel meer dna-sporen laten analyseren.’
Ze worden minder selectief?
‘Ja, maar is dat goed of is dat fout? Een verdubbeling van het aantal dna-analyses heeft grote gevolgen. Afgezien van het kostenplaatje kan een overdaad aan dna-profielen de focus van een rechercheur flink vertroebelen.’
Gingen de onderzoekers in andere opzichten wel vergelijkbaar te werk?
‘Totaal niet! Ons onderzoek biedt ongelooflijke inzichten in hoe forensisch onderzoekers nu echt werken. Dat is nooit eerder onderzocht. De verschillen zijn ontzettend groot. De één is binnen een uur klaar, de ander doet er rustig vier uur over. De één begint bij de kamer waar het is gebeurd, de ander juist niet. Ze hebben allemaal een opleiding gevolgd, maar ze doen vooral hun eigen ding. Al wist bijna niemand één bepaald cruciaal bloedspoor te vinden.’
Dus ze hebben gefaald?
‘Nee, als mensen zullen we altijd dingen over het hoofd blijven zien. Maar het is wel opvallend, want het bloed was duidelijk zichtbaar. Toch zagen ze het niet. Als je eenmaal een scenario in je hoofd hebt, kijk je wellicht minder goed naar dingen die niet in dat plaatje passen. We weten nog weinig over de rol van dit soort vooringenomenheid op de plaats delict. Wij onderzoeken dat nu, zodat we vervolgens een protocol kunnen opstellen hoe deze techniek het best kan worden gebruikt.’
CV Anna Mapes
12 april 1988 geboren te Taunton (Engeland)
2006-2009 bachelor psychobiologie UvA
2010-2012 master forensic science
2012 promovendus forensisch onderzoek VU/UvA
2012 medewerker HvA lectoraat forensisch onderzoek
2014 finalist HvA Research Award
Dit artikel verscheen ook in Het Parool.
