Deze week in Folia maakt kennis: een portret van en gesprek met Beate Roessler, ethicus en filosoof. ‘Beate ziet de universiteit als een plek van politiek handelen.’
Concrete problemen of verschijnselen kunnen verbinden met diepere wijsgerige gedachten en theorieën. Die vaardigheid – in zekere zin een vorm van kennisvalorisatie – is heel belangrijk voor hedendaagse filosofen, willen ze zich tenminste staande houden in het universitair bedrijf. ‘En Beate kan dat. Heel goed zelfs,’ zegt filosoof en hoofddocent Robin Celikates over zijn collega en baas Beate Roessler. ‘De veranderende privacynormen van de jeugd ten aanzien van bijvoorbeeld Facebook weet zij theoretisch te duiden en in een context te plaatsen. Zij beschouwt zichzelf bovendien als een academic citizen, iemand voor wie de universiteit een plek van politiek handelen is: ze plaatst wetenschap in een politiek krachtenveld. Wetenschap is in de opvatting van Beate niet noodzakelijk datgene wat bestuurders denken dat wetenschap is. De wetenschap is in haar visie autonoom, met een eigen agenda en ethiek.’
Een academisch leven
Beate Roessler, of Rössler, zoals de officiële spelling van haar naam luidt, is hoogleraar ethiek en geschiedenis van de ethiek aan de afdeling filosofie van de Faculteit der Geesteswetenschappen. Roessler is eigenlijk al haar hele leven omgeven door de wetenschap en wetenschappers. Zij werd in 1958 geboren in de Duitse universiteitsstad Heidelberg, deed gymnasiumexamen in Tübingen, studeerde Duitse literatuur, protestantse theologie en filosofie aan de prestigieuze universiteiten van Tübingen en Göttingen en studeerde verder in Londen, Oxford en het toenmalige West-Berlijn. Aan de Freie Universität aldaar haalde ze haar ‘Paedagogicum’ en haar doctorstitel.
Naar goed Duits gebruik was de doctorstitel an sich nog niet voldoende voor een echte wetenschappelijk carrière: er volgde nog een zogenoemde ‘Habilitation’ – een soort postdoc-positie – aan de Universiteit van Bremen. Na enige docentschappen in Duitsland kwam ze naar de UvA, waar ze eerst hoofddocent werd en vervolgens gewoon hoogleraar. Tussendoor bekleedde ze de Socrates-leerstoel in Leiden. Om nog maar te zwijgen van haar talrijke kwaliteitspublicaties in wetenschappelijke en publieksmedia en het bestuurswerk dat ze verricht buiten de UvA. Zo zit ze onder meer in de board van de Amsterdam Platform for Privacy Research (APPR).
Iedereen heeft recht op een privésfeer
Het is niet vreemd dat Roessler in het bestuur van de APPR zit, want zij springt vanuit ethisch-filosofisch perspectief steevast in de bres voor onze privacy. Daarover schreef ze in 2001 het gezaghebbende boek Der Wert des Privaten over het belang van en het recht op een privésfeer, dat iedereen volgens Roessler heeft.
Inmiddels zijn we vele jaren verder en in het Facebooktijdperk beland. ‘The age of privacy is over,’ zei Facebookbaas en post-privacygoeroe Marc Zuckerberg een paar jaar geleden eens tijdens een lezing over zijn bedrijf. Zo’n uitspraak zou je uit de mond van Roessler niet snel horen, integendeel. Tijdens een gesprek afgelopen januari met Wim Brands in het radioprogramma OBA Live zei ze de camera op haar computer met een pleistertje te hebben afgeplakt en het schrijven van privacygevoelige mails te vermijden.
Over het Amerikaanse afluisterprogramma PRISM, vorig jaar door toedoen van Edward Snowden onthuld, zei Roessler in Trouw: ‘Met een complexe staat komt een complexe bureaucratie. Die is onmisbaar voor een welvaartsstaat. Maar burgers op zo’n schaal bespieden gaat veel verder dan het bijhouden van de noodzakelijke gegevens om belastingen en sociale voorzieningen goed te regelen. Het probleem met PRISM is dat iedereen bespied kan worden, ook als je niet verdacht bent. Dat raakt aan de fundamentele voorwaarde voor het functioneren van een rechtsstaat: de notie dat je onschuldig bent tot je schuld bewezen wordt. Deze onschuldpresumptie wankelt en dat is zonder meer rampzalig.’
Wie denkt dat dit allemaal de ver-van-mijn-studentenbed-show is moet zijn licht eens opsteken bij Katrin Schulz, hoofd onderwijs bij de afdeling wijsbegeerte. ‘Beate houdt privacykwesties heel nauwlettend in de gaten,’ zegt ze. ‘Zo maken wij bijvoorbeeld gebruik van het Ephorus-programma om plagiaat en fraude in papers op te sporen. Dit programma kan ook studentgegevens opslaan en dus een inbreuk betekenen op de privacy van studenten. Dat is iets wat zij niet wil en heeft dus ook haar aandacht. We zijn nu aan het uitzoeken of en hoe de privacy van studenten wordt geschonden. Mocht dat zo zijn, dan wil Beate daar iets aan doen. Zij is een baas die taken delegeert, maar zeker geen verantwoordelijkheden.’
Op 21 mei zendt Folia Radio een interview uit met Beate Roessler. Aan de orde zullen komen de ethiek van de wetenschap, wetenschap in Duitsland en Nederland, privacy in het post-privacytijdperk en het ‘verdwijnrecht’ dat Google van de rechter zou moeten respecteren. Te beluisteren via AmsterdamFM, in de ether op 106.8 en op de kabel op 103.3, tussen 16.00 en 17.00 uur. Vanaf de volgende dag terug te luisteren via foliaweb.nl/radio. De uitzending is op zaterdagmiddag 15.00 uur terug te zien op Salto TV. Daarna via salto.nl.
Concrete problemen of verschijnselen kunnen verbinden met diepere wijsgerige gedachten en theorieën. Die vaardigheid – in zekere zin een vorm van kennisvalorisatie – is heel belangrijk voor hedendaagse filosofen, willen ze zich tenminste staande houden in het universitair bedrijf. ‘En Beate kan dat. Heel goed zelfs,’ zegt filosoof en hoofddocent Robin Celikates over zijn collega en baas Beate Roessler. ‘De veranderende privacynormen van de jeugd ten aanzien van bijvoorbeeld Facebook weet zij theoretisch te duiden en in een context te plaatsen. Zij beschouwt zichzelf bovendien als een academic citizen, iemand voor wie de universiteit een plek van politiek handelen is: ze plaatst wetenschap in een politiek krachtenveld. Wetenschap is in de opvatting van Beate niet noodzakelijk datgene wat bestuurders denken dat wetenschap is. De wetenschap is in haar visie autonoom, met een eigen agenda en ethiek.’
Een academisch leven
Beate Roessler, of Rössler, zoals de officiële spelling van haar naam luidt, is hoogleraar ethiek en geschiedenis van de ethiek aan de afdeling filosofie van de Faculteit der Geesteswetenschappen. Roessler is eigenlijk al haar hele leven omgeven door de wetenschap en wetenschappers. Zij werd in 1958 geboren in de Duitse universiteitsstad Heidelberg, deed gymnasiumexamen in Tübingen, studeerde Duitse literatuur, protestantse theologie en filosofie aan de prestigieuze universiteiten van Tübingen en Göttingen en studeerde verder in Londen, Oxford en het toenmalige West-Berlijn. Aan de Freie Universität aldaar haalde ze haar ‘Paedagogicum’ en haar doctorstitel.
Naar goed Duits gebruik was de doctorstitel an sich nog niet voldoende voor een echte wetenschappelijk carrière: er volgde nog een zogenoemde ‘Habilitation’ – een soort postdoc-positie – aan de Universiteit van Bremen. Na enige docentschappen in Duitsland kwam ze naar de UvA, waar ze eerst hoofddocent werd en vervolgens gewoon hoogleraar. Tussendoor bekleedde ze de Socrates-leerstoel in Leiden. Om nog maar te zwijgen van haar talrijke kwaliteitspublicaties in wetenschappelijke en publieksmedia en het bestuurswerk dat ze verricht buiten de UvA. Zo zit ze onder meer in de board van de Amsterdam Platform for Privacy Research (APPR).
Iedereen heeft recht op een privésfeer
Het is niet vreemd dat Roessler in het bestuur van de APPR zit, want zij springt vanuit ethisch-filosofisch perspectief steevast in de bres voor onze privacy. Daarover schreef ze in 2001 het gezaghebbende boek Der Wert des Privaten over het belang van en het recht op een privésfeer, dat iedereen volgens Roessler heeft.
Inmiddels zijn we vele jaren verder en in het Facebooktijdperk beland. ‘The age of privacy is over,’ zei Facebookbaas en post-privacygoeroe Marc Zuckerberg een paar jaar geleden eens tijdens een lezing over zijn bedrijf. Zo’n uitspraak zou je uit de mond van Roessler niet snel horen, integendeel. Tijdens een gesprek afgelopen januari met Wim Brands in het radioprogramma OBA Live zei ze de camera op haar computer met een pleistertje te hebben afgeplakt en het schrijven van privacygevoelige mails te vermijden.
Over het Amerikaanse afluisterprogramma PRISM, vorig jaar door toedoen van Edward Snowden onthuld, zei Roessler in Trouw: ‘Met een complexe staat komt een complexe bureaucratie. Die is onmisbaar voor een welvaartsstaat. Maar burgers op zo’n schaal bespieden gaat veel verder dan het bijhouden van de noodzakelijke gegevens om belastingen en sociale voorzieningen goed te regelen. Het probleem met PRISM is dat iedereen bespied kan worden, ook als je niet verdacht bent. Dat raakt aan de fundamentele voorwaarde voor het functioneren van een rechtsstaat: de notie dat je onschuldig bent tot je schuld bewezen wordt. Deze onschuldpresumptie wankelt en dat is zonder meer rampzalig.’
Wie denkt dat dit allemaal de ver-van-mijn-studentenbed-show is moet zijn licht eens opsteken bij Katrin Schulz, hoofd onderwijs bij de afdeling wijsbegeerte. ‘Beate houdt privacykwesties heel nauwlettend in de gaten,’ zegt ze. ‘Zo maken wij bijvoorbeeld gebruik van het Ephorus-programma om plagiaat en fraude in papers op te sporen. Dit programma kan ook studentgegevens opslaan en dus een inbreuk betekenen op de privacy van studenten. Dat is iets wat zij niet wil en heeft dus ook haar aandacht. We zijn nu aan het uitzoeken of en hoe de privacy van studenten wordt geschonden. Mocht dat zo zijn, dan wil Beate daar iets aan doen. Zij is een baas die taken delegeert, maar zeker geen verantwoordelijkheden.’
Op 21 mei zendt Folia Radio een interview uit met Beate Roessler. Aan de orde zullen komen de ethiek van de wetenschap, wetenschap in Duitsland en Nederland, privacy in het post-privacytijdperk en het ‘verdwijnrecht’ dat Google van de rechter zou moeten respecteren. Te beluisteren via AmsterdamFM, in de ether op 106.8 en op de kabel op 103.3, tussen 16.00 en 17.00 uur. Vanaf de volgende dag terug te luisteren via foliaweb.nl/radio. De uitzending is op zaterdagmiddag 15.00 uur terug te zien op Salto TV. Daarna via salto.nl.
