Het gaat als een schok door de Nederlandse academische wereld: het gesjoemel van oud-hoogleraar sociale psychologie Diederik Stapel. Maandag werd een voorlopig onderzoek gepresenteerd van een fraudecommissie die de handel en wandel van de wetenschapper is nagegaan.
1 Wie is Diederik Stapel?
Een 45-jarige wetenschapper die in 1997 promoveerde in de sociale psychologie aan de UvA. Later werkte hij op de universiteiten van Groningen en Tilburg. In Tilburg werd hij deze week ontslagen als professor omdat hij een van de grootste wetenschappelijke fraudeurs blijkt te zijn die Nederland ooit heeft gekend. De man heeft ten minste dertig artikelen gepubliceerd waarbij hij de onderzoeksgegevens compleet uit zijn duim heeft gezogen. Dat wil zeggen: hij verzon de antwoorden van geënquêteerden zelf zodat de hypothesen altijd klopten.
2 Hoe fraudeerde Diederik Stapel?
Dat heeft de fraudecommissie haarfijn uitgeplozen (pdf). Met een doorgaans jonge wetenschapper werkt Stapel een onderzoek uit. Er wordt een enquête opgezet, die Stapel zal afnemen onder middelbare scholieren. Na weken ploeteren levert de jonge wetenschapper de vragenlijsten af bij Stapel. Op zijn verzoek heeft de junior zelfs het snoepgoed meegebracht dat wordt uitgedeeld als dank voor deelname aan de test. De professor opent zijn kofferbak, legt het materiaal in zijn kofferbak, start de auto en rijdt de middelbare school zo voorbij. Thuis fabriceert hij een eigen dataset. Het gewraakte vleesonderzoek ('vleeseters zijn hufters') kwam op eenzelfde manier tot stand.
3 En niemand die ooit een vraag stelde over die scholen?
Eigenlijk niet. Stapel vaardigde zelfs een verbod uit op contact met scholen. Bovendien, als jonge onderzoeker moet je de meester toch gewoon vertrouwen? En als je het dan toch nog waagde door te vragen werd je wel te kennen gegeven dat je verkeerd gedrag vertoonde. Een beloofde betrekking aan de universiteit kon zo plots in gevaar komen. Toch waren het jonge onderzoekers, en niet de hoogleraren, die de beerput openden. De fraudecommissie haalt daarom ook hard uit naar de wetenschappelijke wereld: die heeft gefaald.
4 Wat zijn de gevolgen van deze fraude?
De schade die Stapel heeft aangericht is bijna niet te overzien. Stapel sleepte de afgelopen jaren miljoenen euro’s aan onderzoeksgelden binnen. Onder valse voorwendselen dus. Universiteiten lopen reputatieschade op, net als de tientallen wetenschappers wereldwijd die nu allemaal artikelen in gerenommeerde vakbladen moeten terugtrekken. En dan zijn de jonge onderzoekers nog niet eens genoemd. Marijn Meijers bijvoorbeeld. Een briljante wetenschapster die 7 oktober zou promoveren. Ze had de uitnodigingen al verstuurd, en ook haar aanstelling op de UvA was in kannen en kruiken. Ze heeft zelfs al haar eigen website, met cv. Vier jaar werk: voor niets.
5 En wat betekent het voor de wetenschap in zijn algemeen?
Die heeft een flinke deuk opgelopen. De commissie die de fraude onderzocht heeft universiteiten geadviseerd data-archivering verplicht te stellen. Ingevulde vragenlijsten, band- en video-opnames moeten in de toekomst worden bewaard. In wetenschappelijke artikelen moet duidelijk aangegeven worden waar de data te vinden is. Nog veel ernstiger: de wetenschappelijke controlemechanismen hebben het laten afweten. Daar moet dan ook aandacht aan worden geschonken, opperde UvA-promovendus Erik Jacobs in de Volkskrant. Te veel nadruk op Stapel en zijn persoonlijkheid verhult namelijk het echte probleem: van een gezonde wetenschappelijke omgeving blijkt geen sprake meer te zijn.
Deze tekst is ook opgenomen in de radiouitzending Folia Live van 2 november.
1 Wie is Diederik Stapel?
Een 45-jarige wetenschapper die in 1997 promoveerde in de sociale psychologie aan de UvA. Later werkte hij op de universiteiten van Groningen en Tilburg. In Tilburg werd hij deze week ontslagen als professor omdat hij een van de grootste wetenschappelijke fraudeurs blijkt te zijn die Nederland ooit heeft gekend. De man heeft ten minste dertig artikelen gepubliceerd waarbij hij de onderzoeksgegevens compleet uit zijn duim heeft gezogen. Dat wil zeggen: hij verzon de antwoorden van geënquêteerden zelf zodat de hypothesen altijd klopten.
2 Hoe fraudeerde Diederik Stapel?
Dat heeft de fraudecommissie haarfijn uitgeplozen (pdf). Met een doorgaans jonge wetenschapper werkt Stapel een onderzoek uit. Er wordt een enquête opgezet, die Stapel zal afnemen onder middelbare scholieren. Na weken ploeteren levert de jonge wetenschapper de vragenlijsten af bij Stapel. Op zijn verzoek heeft de junior zelfs het snoepgoed meegebracht dat wordt uitgedeeld als dank voor deelname aan de test. De professor opent zijn kofferbak, legt het materiaal in zijn kofferbak, start de auto en rijdt de middelbare school zo voorbij. Thuis fabriceert hij een eigen dataset. Het gewraakte vleesonderzoek ('vleeseters zijn hufters') kwam op eenzelfde manier tot stand.
3 En niemand die ooit een vraag stelde over die scholen?
Eigenlijk niet. Stapel vaardigde zelfs een verbod uit op contact met scholen. Bovendien, als jonge onderzoeker moet je de meester toch gewoon vertrouwen? En als je het dan toch nog waagde door te vragen werd je wel te kennen gegeven dat je verkeerd gedrag vertoonde. Een beloofde betrekking aan de universiteit kon zo plots in gevaar komen. Toch waren het jonge onderzoekers, en niet de hoogleraren, die de beerput openden. De fraudecommissie haalt daarom ook hard uit naar de wetenschappelijke wereld: die heeft gefaald.
4 Wat zijn de gevolgen van deze fraude?
De schade die Stapel heeft aangericht is bijna niet te overzien. Stapel sleepte de afgelopen jaren miljoenen euro’s aan onderzoeksgelden binnen. Onder valse voorwendselen dus. Universiteiten lopen reputatieschade op, net als de tientallen wetenschappers wereldwijd die nu allemaal artikelen in gerenommeerde vakbladen moeten terugtrekken. En dan zijn de jonge onderzoekers nog niet eens genoemd. Marijn Meijers bijvoorbeeld. Een briljante wetenschapster die 7 oktober zou promoveren. Ze had de uitnodigingen al verstuurd, en ook haar aanstelling op de UvA was in kannen en kruiken. Ze heeft zelfs al haar eigen website, met cv. Vier jaar werk: voor niets.
5 En wat betekent het voor de wetenschap in zijn algemeen?
Die heeft een flinke deuk opgelopen. De commissie die de fraude onderzocht heeft universiteiten geadviseerd data-archivering verplicht te stellen. Ingevulde vragenlijsten, band- en video-opnames moeten in de toekomst worden bewaard. In wetenschappelijke artikelen moet duidelijk aangegeven worden waar de data te vinden is. Nog veel ernstiger: de wetenschappelijke controlemechanismen hebben het laten afweten. Daar moet dan ook aandacht aan worden geschonken, opperde UvA-promovendus Erik Jacobs in de Volkskrant. Te veel nadruk op Stapel en zijn persoonlijkheid verhult namelijk het echte probleem: van een gezonde wetenschappelijke omgeving blijkt geen sprake meer te zijn.
Deze tekst is ook opgenomen in de radiouitzending Folia Live van 2 november.
