UvA-promovendus onderzoekt mysterieuze schimmel die opduikt in ziekenhuizen
De afgelopen jaren verspreidde de schimmel Candida auris zich in hoog tempo in ziekenhuizen over de wereld. Ook het RIVM en het Radboudumc bereidden zich begin dit jaar voor op een uitbraak in Nederland. UvA-promovendus en moleculair bioloog Auke de Jong onderzocht hoe de schimmel zich verspreidt en kwetsbare mensen levensbedreigend ziek maakt. ‘Ik ontdekte dat het probleem in feite veel groter is dan Candida auris alleen.’
Moeten we ons na een viruspandemie nu gaan opmaken voor een schimmelpandemie?
‘Schimmels leiden steeds vaker tot problemen, met de kanttekening dat schimmels niet zo gevaarlijk zijn als virussen: ze infecteren niet direct gezonde personen. Schimmels zijn opportunistisch: ze leven overal op en om ons heen en wanneer je immuunsysteem verzwakt kun je er ziek van worden. Jaarlijks overlijden 1,6 miljoen mensen wereldwijd aan schimmelinfecties en dat aantal groeit.’
Vanwaar die groei?
‘Ten eerste neemt de groep vatbare mensen toe. Dat zijn mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals leukemie- of aidspatiënten. Maar ook te vroeg geboren kinderen, mensen met transplantatieorganen en ouderen. Daarnaast is door globalisering en klimaatverandering het verspreidingsgebied van schimmels groter geworden. Schimmels die je vroeger alleen in de tropen vond, zie je steeds vaker opduiken in landen met een gematigd klimaat omdat het ook daar warmer wordt. Ook verspreiden handel en toerisme schimmels over de hele wereld.’
Jij deed onderzoek naar de schimmel Candida auris die de afgelopen jaren in ziekenhuizen opduikt, waarom specifiek die schimmel?
‘Rond Candida auris is de afgelopen jaren een soort “hype” ontstaan, omdat de schimmel opdook in ziekenhuizen over de hele wereld en tegen álle beschikbare medicijnen bestand bleek. Tien jaar geleden werd de schimmel voor het eerst ontdekt in een oor, waar deze een infectie veroorzaakte. De eerste Candida auris-variant was goed behandelbaar, maar binnen een paar jaar verschenen er varianten die resistent waren tegen één of meerdere antischimmelmiddelen. Inmiddels is de schimmel bestand tegen álle medicijnen. Ik wilde in kaart brengen: hoe werkt deze schimmel? Hoe verspreidt hij zich en hoe maakt hij mensen ziek?’
En?
‘Een van de ontdekkingen die ik deed in mijn proefschrift is dat verwante schimmelsoorten van Candida auris ook een hoge resistentie tegen antischimmelmedicijnen hebben, wat betekent dat het verhaal van Candida auris niet uniek is maar dat veel meer van dit soort schimmels zich aan het verspreiden zijn. Het probleem is dus in feite veel groter dan Candida auris alleen.’
Hoe zorgelijk is dat?
‘Ik wil het niet overdrijven, Candida auris is geen corona of ebola, maar de groeiende groep vatbare patiënten en de opkomst van resistente schimmels vind ik wel degelijk zorgelijk. Bij schimmels gebeurt nu hetzelfde als bij antibioticaresistentie. Schimmels worden steeds vaker resistent vanwege het grootschalige gebruik van antischimmelmiddelen, bijvoorbeeld in de landbouw voor planten en dieren. Daardoor kunnen mensen met een schimmelinfectie in het ziekenhuis ook niet meer goed behandeld worden.’
Hoe raak je geïnfecteerd met de schimmel Candida auris?
‘Een theorie is dat mensen de schimmel al meedragen op hun huid wanneer ze het ziekenhuis inkomen en dat de schimmel bij een operatie het lichaam binnenkomt. De schimmel komt dan in je bloedbaan terecht, gaat daar groeien en levert een bloedinfectie op. Dit soort infecties zijn levensbedreigend en wanneer ze niet op tijd herkend en behandeld worden, kunnen patiënten binnen enkele dagen overlijden.’
‘Tot nu toe wijzen alle onderzoeken erop dat de schimmel alleen van huid tot huid overgedragen kan worden, dus niet via aerosolen in de lucht. Wel kan een object de schimmel overdragen. Zo is er in een ziekenhuis in Engeland een hele afdeling besmet door Candida auris die werd overgedragen door een besmette oorthermometer.’
Hoe komen mensen in eerste instantie in contact met de schimmel?
‘Dat blijft vooralsnog een mysterie. Tot nu toe hebben onderzoeken niet aangetoond dat de schimmel onderdeel is van ons eigen microbioom, dus dan zouden we hem ergens op moeten lopen. Maar waar dan precies blijft nog de vraag. Wat ik de meest logische hypothese vind is dat de schimmel in zeewater zou groeien. Candida auris kan namelijk goed tegen hoge zoutgehaltes en andere extreme omstandigheden. Ook zijn verwante soorten gevonden op koraal en vissen. De oorinfecties versterken de zee-hypothese, omdat er water in je oor komt als je gaat zwemmen. Maar soortgenoten van de schimmel duiken niet alleen op in kustplaatsen, die zijn ook gevonden op tropische planten in het oerwoud. We zouden veel meer monsters moeten nemen om een originele bron te vinden.’
Wat kun je zelf tegen een schimmel doen?
‘Als persoon kun je niet zoveel doen, schimmels zitten overal om ons heen en dat is maar goed ook, want ze zijn essentieel voor al het leven op aarde. Maar ziekenhuizen zouden wel betere diagnostiek kunnen ontwikkelen om patiënten preventief op schimmels te screenen.’
Auke de Jong promoveert op vrijdag 22 december om 16.00 uur op zijn proefschrift Fungal Pathogens Exposed. Novel insights into Candida auris and emerging relatives of the Candida haemulonii species complex. De verdediging vindt plaats in de Agnietenkapel en is vrij toegankelijk.
