.jpg)
Waarom krijgt de een wel long covid en de ander niet?
Hoe komt het dat sommige mensen long covid kregen na een coronabesmetting en anderen met een verkoudheidje wegkwamen? Dat onderzocht promovendus Elke Wynberg bij de GGD in Amsterdam en het Amsterdam UMC de afgelopen drie jaar. ‘Een grote groep had slechts milde covidklachten en kreeg later toch long covid.’
.jpg)
In drie jaar tijd kwam Elke Wynberg – witte broek, blauwe blazer – bekend te staan als de ‘long covid expert’ van de GGD. Tijdens haar korte bezoek aan Amsterdam voor haar promotie – Wynberg woont inmiddels voor haar postdoc in Thailand – spreekt Folia haar in cultureel studentencentrum Crea. ‘Al is het natuurlijk bijzonder om het woord expert te gebruiken voor een onderzoeksgebied waarover we nog maar zo weinig weten.’
Al wist nog niemand van het bestaan van long covid toen Wynberg haar proefschrift begon. Het oorspronkelijke idee van de Recovered-cohortstudie, een samenwerking tussen het Amsterdam UMC en de GGD Amsterdam, was om patiënten die besmet raakten met corona op te volgen. ‘We wilden kijken hoe de symptomen zich ontwikkelden over een of twee maanden, maar al snel bleek dat bij een deel van de groep de klachten langer aanhielden,’ vertelt Wynberg.
Uiteindelijk volgde Wynberg de 349 proefpersonen die deelnamen twee jaar, vanaf mei 2020. De helft van hen waren mensen die zich na een positieve coronatest meldde bij de GGD, de ander helft werd met corona opgenomen in het Amsterdam UMC.
Elke, nog even ter opheldering; wat is long covid precies?
‘Een goede vraag, want dat zijn we eigenlijk nog steeds aan het onderzoeken. Volgens de definitie van wereldgezondheidsorganisatie WHO heb je long covid wanneer je drie maanden na de coronainfectie nog één of meer klachten hebt die minimaal twee maanden aanhouden, die niet verklaard kunnen worden door een andere oorzaak. Die klachten kunnen verschillen van kortademigheid, hartkloppingen en reuk- en smaakverlies tot vermoeidheid.’
Wat maakt het zo moeilijk om long covid te onderzoeken?
‘Anders dan bij veel ziektes blijft long covid niet beperkt tot één orgaansysteem. SARS-CoV-2 tast de darmen aan, de longen, het hart, de spieren… Dat maakt het ziektebeeld ook zo gevarieerd. Daarnaast kunnen klachten verdwijnen en enige tijd later weer terugkeren. Dat is niet alleen lastig voor de patiënt en familieleden, maar ook ontzettend moeilijk om te onderzoeken. Daarnaast is het moeilijk om te meten waar het virus in het lichaam verblijft. We weten dat long covidpatiënten niet langdurig positief testen, dus het virus blijft waarschijnlijk niet altijd in de neus- en keelholten. Met darmbiopten is er in een andere studie aangetoond dat het virus bij veel long covidpatiënten in de darmen blijft zitten. Maar dat is best een ingreep, dus de meeste long covidstudies verzamelen deze samples niet. Daarnaast zijn er ook plekken in het lichaam waar je geen biopt kunt nemen.’
Hoeveel mensen kregen long covid in jouw studie?
‘We hebben gekeken naar mensen met ernstige, middelmatige en milde coronainfecties. Daarvan had respectievelijk ongeveer 80, 60 en 30 procent na drie maanden nog één of meerdere klachten door de infectie. Gemiddeld had 40 procent na één jaar nog klachten.’
Dat is veel.
‘Wij vonden dat ook verrassend, maar vergeet niet dat de helft van onze proefpersonen werd opgenomen in het ziekenhuis. Die verhouding in Amsterdam is anders: slechts een paar procent van het aantal mensen dat corona kreeg is opgenomen in het ziekenhuis. Maar, omdat veel mensen in Nederland ooit corona hebben gehad, betekenen deze proporties alsnog dat er een grote groep bestaat die aanhoudende klachten hebben.’
Is er een verband tussen de ernst van de coronainfectie en de kans op long covid?
‘Uit onze studie blijkt dat patiënten met een ernstige coronainfectie vaker klachten kregen. Ook na correctie voor overgewicht, obesitas en co-morbiditeiten. Wat lastiger uit elkaar te halen was is het effect van de beademingsapparatuur voor patiënten op de IC. De beademingsapparatuur kan namelijk ook langdurige vermoeidheidsklachten en kortademigheid tot gevolg hebben. Daarnaast is het belangrijk om te zeggen dat er ook veel mensen waren in onze studie die milde covidklachten hadden – soms alleen een verkoudheid – en die toch long covid kregen. Dat hadden we niet verwacht en suggereert ook dat corona en long covid een andere oorzaak hebben.’
Wat weten onderzoekers inmiddels over de oorzaken van long covid?
‘Vooralsnog zijn er alleen hypotheses. Een daarvan is dat de vermenigvuldiging van het virus in het lichaam ontstekingsreacties veroorzaakt. Zou het kunnen zijn dat die ontstekingen ook na de coronabesmetting van tijd tot tijd in het lichaam blijven oplaaien? In mijn onderzoek hebben we die hypothese onderzocht door cytokinen te meten bij longcovidpatiënten. Cytokinen zijn eiwitten die verhoogd aanwezig zijn bij ontstekingsreacties. Wat blijkt is dat lang niet bij alle longcovidpatiënten cytokinen verhoogd zijn. Kijken we daarentegen naar een specifiekere groep, in dit geval long covidpatiënten met longklachten, dan blijkt dat wel het geval.’
Wat is er nodig om long covid beter te kunnen onderzoeken?
‘Het lastige is dat de definitie van long covid nog zo breed is. Het zou helpen om het onderzoek toe te spitsen naar subcategorieën van long covid, dus bijvoorbeeld long covidpatiënten met longklachten. Dan kun je namelijk op een veel scherpere manier naar de oorzaken kijken. Daarnaast is het belangrijk dat onderzoek naar long covid in Afrika, Zuid-Amerika en Azië ook gefinancierd wordt, want de meeste studies tot nu toe zijn in Europa en de VS gedaan. Ik heb contact gezocht met onderzoekers in Thailand die bezig waren een onderzoek op te zetten naar long covid om te kijken of we misschien samen kunnen werken.’
Elke Wynberg promoveerde op 4 oktober op haar proefschrift Epidemiology and Long-Term Clinical Characteristics of COVID-19 in Amsterdam, the Netherlands. Lessons Learned and Considerations for the Future.
