Hoe ontdekten UvA-astronomen ‘een nieuw stertype’?
UvA-astronoom Tomer Shenar en zijn team stellen in vakblad Science dat ze voor het eerst een zware, magnetische heliumster hebben ontdekt. Ze vermoeden dat de ster een voorganger is van een magnetar, een neutronenster met naar verluidt het krachtigste, magnetische veld in het universum.
‘Elke astronoom heeft wel een ster waar hij geobsedeerd door is,’ zegt UvA-astronoom Tomer Shenar. Eentje die opvalt tussen de rest of een ster die zich niet laat definiëren binnen de bestaande kaders. Voor Shenar was dat de HD 45166, een massieve heliumster op zo’n drieduizend lichtjaar hiervandaan.
Als hij wat tijd overhad, spookte de ster door zijn hoofd of vroeg hij een collega-astronoom met een telescoop, om deze op de curieuze ster te richten. ‘Ik wilde de ster begrijpen, inzicht erin krijgen. Maar niets in de literatuur over de ster was logisch,’ zegt hij. Talloze astronomen hebben hun hoofd er al over gebroken. Gedacht werd dat de ster onder de categorie Wolf-Rayet valt, waar Shenar zelf veel onderzoek naar doet, maar volgens hem wijkt de ster erg af van de bestaande modellen voor dit type.
Magnetisch veld
Na vrijwel de hele literatuur doorgespit te hebben, drong het tot Shenar door: zou er een magnetisch veld bij de ster zijn? Dat zou de afwijkingen kunnen verklaren. Hij schakelde een expert in op het gebied van magnetisme en tuurde met zijn team door een speciale telescoop, de spectropolarimeter, in de hoop een magnetisch veld te kunnen zien.
En ja hoor, wat bleek? Het magnetische veld was niet alleen aanwezig, maar bleek ook nog eens ongelooflijk krachtig te zijn. Hoe kon het dat die informatie zolang – al honderd jaar nemen astronomen de ster waar – niet door andere sterrenkundigen was ontdekt?
‘Meestal werd er met een oudere techniek, spectroscopie, onderzoek gedaan naar deze ster,’ legt Shenar uit. ‘Om het magnetische veld te vinden, was gebruik van de spectropolarimeter nodig en die was twintig jaar geleden nog niet van de hoge kwaliteit als nu. Vervolgens moet je ook nog het idee hebben om dat instrument op die specifieke ster te richten.’
Dat heeft bij Shenar ook nog wel even geduurd. Sinds 2018 werkt hij al aan het project, maar pas in 2021 formuleerde hij zijn hypothese over het magnetische veld. ‘Ik wist gewoon dat er iets raars was aan deze ster, maar niet precies wat.’ Veel collega’s in zijn vakgebied konden of wilden hem niet begrijpen. ‘Na tien minuten waren ze hun aandacht verloren. Maar nu niet meer, nu we weten wat het is.’
Magnetars
De vondst: een massieve heliumster mét magnetisch veld. Een nieuw stertype kortom, volgens Shenar. Bovendien verschaffen zijn bevindingen, die afgelopen vrijdag zijn gepubliceerd in vakblad Science, ook meer inzicht in het ontstaan van magnetars, een neutronenster met een nog veel krachtiger magnetisch veld. Tot voor kort was diens oorsprong ondoorgrondelijk, maar de HD 45166 is ‘waarschijnlijk’ een voorganger van een magnetar, aldus Shenar.
Andere sterren zouden dat volgens astronomen in potentie ook kunnen zijn. Maar het verschil is volgens Shenar dat die vaak best ‘normaal’ zijn, en niet zo ‘volgroeid’ als deze ster. ‘We waren niet op zoek naar een voorganger van een magnetar. Maar dat gegeven maakt de ontdekking van dit stertype nog veel spannender en spectaculairder.’
