Wassen voor de wetenschap: hoe ook aan UvA steeds meer burgers helpen bij onderzoek
Burgers doen steeds vaker mee aan wetenschappelijk onderzoek, en dan niet alleen als proefpersoon. Ze helpen wetenschappers gegevens te verzamelen. ‘Als mensen over citizen science horen, zijn ze vaak bezorgd dat de data niet helemaal te vertrouwen is, omdat ‘amateurs’ de dataverzameling doen.’
‘Een Amsterdammer doet de was voor een UvA onderzoeker’ klinkt misschien als het begin van een slechte mop, maar niets is minder waar. Ongeveer 75 burgers uit voornamelijk Amsterdam deden het afgelopen half jaar mee aan een citizen science—ofwel burgeronderzoek—project van UvA-wetenschappers.
Het gaat om het Microfiber Emissies van Textiel meten in Amsterdam (META)-project van geograaf Lies Jacobs en milieu chemicus Antonia Praetorius. Zij doen onderzoek naar de hoeveelheid microvezels die vrijkomt bij het wassen van kleding in de wasmachine; die vezels zijn heel klein en komen via de waterafvoer uiteindelijk in de natuur terecht. Op basis van eerder onderzoek wordt er geschat dat ongeveer vijfendertig procent van de microplastics in de oceaan afkomstig zijn van microvezels van synthetische kleding.
Één van de burgers betrokken bij het META-project is Azadeh Baghery (35), die thuis met haar wasmachine meedeed aan het UvA-onderzoek. Dat was soms wel echt een dingetje. ‘Wassen is echt zo’n taak waar je snel klaar mee wilt zijn, maar je moest er dan vanwege het onderzoek wel echt de tijd voor nemen. Er waren namelijk verschillende stappen per wasbeurt, zoals het wegen van je was en bijhouden hoeveel en welk wasmiddel je gebruikt voor de was.’
Waarom ze meedeed? Baghery was bewust van de vervuiling rondom de kledingindustrie, maar had er nooit zo bij stilgestaan dat het wassen van kleding ook een impact op het milieu heeft. ‘Als je hoort over microplastics denk je snel aan mensen die plastic afval op straat of in de natuur gooien. Dan denk je niet aan de kleding die je thuis wast.’
Plus: ‘ik heb altijd al gehouden van natuur. Lang bleef dit bij wandelen door de natuur, maar recentelijk ben ik lid geworden van Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid (IVN) dat zich inzet voor natuureducatie. Ik ben ook altijd heel geïnteresseerd geweest in kleding en mode, dus toen ik het META-project langs zag komen in de nieuwsbrief van het instituut was ik direct geïnteresseerd.’
Het leukste aan de deelname aan het onderzoek vond Baghery dat ze echt zelf aan de slag ging met het onderzoek en zich betrokken voelde bij het probleem. ‘Ik vond het ook heel leuk dat er een soort slotevenement was na de dataverzameling, waar we als burgeronderzoekers wat eerste onderzoeksresultaten konden zien. Dat helpt ook bij het besef van wat je allemaal gedaan hebt. Die microplastics zijn namelijk niet met het blote oog te zien. Soms dacht ik dan echt, waar doe ik dit voor? Daarom was het juist fijn om bij het slotevenement te zien dat er daadwerkelijk honderden microvezels op één sample gevonden werden.’
Meerwaarde van citizen science
De onderzoekers van het META-project zelf, Lies Jacobs en Antonia Praetorius, vertellen over de toegevoegde waarde van burgers die helpen bij het doen van onderzoek. ‘Verschillende onderdelen komen samen,’ vertelt Jacobs. ‘Je verzamelt meer en sneller data, maar test ook hypotheses in de echte wereld. Door burgers te betrekken kun je eigenlijk onderzoek doen naar de werkelijke omstandigheden van je onderzoeksvraag. Zo krijg je eigenlijk een ‘echtere’ dataset. Dit kan leiden tot nieuwe vragen of inzichten die je vervolgens in een lab verder kan onderzoeken.’
Gebruik van burgers voor META gaat echter niet alleen om strikt wetenschappelijke redenen volgens Jacobs. ‘Wat we nu hebben gedaan was een pilot, maar een van de doelen van het project gaat ook over bewustwording. We willen het bewustzijn en de kennis in de maatschappij over microplastics vergroten. De burgeronderzoekers hebben bijvoorbeeld ook vragenlijsten ingevuld over hun houding ten opzichte van de wetenschap, en hun kennis en houdingen over microplastics, voor en na het project. Zo kunnen we bijvoorbeeld te weten komen of het meedoen aan zo’n project als dit het vertrouwen in de wetenschap vergroot of ervoor zorgt dat burgers zich meer betrokken voelen met het onderzoeksonderwerp of de uitdaging van microplastics.’
Echte data
Bewustwording is belangrijk volgens Praetorius, omdat de impact van kleding op het milieu groter is dan veel mensen weten. ‘Synthetische stoffen zijn een van de grootste bronnen van microplastics in Nederland.’ Dat is ook waarom hun onderzoek zo belangrijk is. ‘Er is nog niet veel bekend over de manier waarop microplastics vrijkomen bij het wassen van kleding of door wat het beïnvloed wordt. De bevindingen die er gedaan zijn, zijn ook veelal tegenstrijdig. Daarom is het juist goed dat we een gevarieerde en ‘echte’ dataset krijgen door het gebruik van citizen science.’
‘Als mensen over citizen science horen, zijn ze vaak bezorgd dat de data niet helemaal te vertrouwen is, omdat ‘amateurs’ de dataverzameling doen,’ vertelt Praetorius. ‘Vanuit onze ervaring, is dat niet zo’n groot probleem, zolang je bij het ontwerpen van je onderzoeksmethoden daar rekening mee houdt. Je moet ervoor zorgen dat mensen zonder ervaring of diploma in je vakgebied de taak die je ze geeft goed uit kunnen voeren. Tijdens het onderzoek zagen wij dat de META-burgeronderzoekers hun rol heel serieus namen, ze gingen heel zorgvuldig om met de protocollen om data te verzamelen.’
De ivoren toren plat op de grond
Volgens de rector magnificus Peter-Paul Verbeek kan citizen science bijdragen aan het verkleinen van het gat tussen de maatschappij en de wetenschap. ‘Ik denk dat burgeronderzoek het vertrouwen in de wetenschap kan vergroten. Vooral als burgers ook echt betrokken worden in alle facetten van het onderzoek, niet alleen het verzamelen van data zoals nu vaak gebeurt, maar ook bij het formuleren van de vraagstelling en bij mogelijke vervolgstappen. Wellicht niet alleen voor de burgers die meedoen, maar ook mensen die horen dat andere burgers betrokken zijn geweest. Citizen science is een nieuwe stap in het afbreken van de ivoren toren. De afgelopen decennia heeft de wetenschap steeds meer verbinding met de samenleving gezocht. De toren ligt nu bij wijze van spreken plat op de grond. Iedereen kan naar binnen. Democratische en maatschappelijk betrokken wetenschap vereist dat burgers mee kunnen doen.’
Hoeveel citizen science er precies op de UvA gedaan wordt is niet bekend bij de rector. ‘Er gebeurt heel veel, weten we, al is het misschien niet zo zichtbaar als bij sommige andere universiteiten. Er is nu geen UvA breed orgaan dat bijhoudt door wie en waar er citizen science gedaan wordt. Daarom loopt er nu een project onder begeleiding van Frans Oort om zicht te krijgen op wat er aan de UvA allemaal gebeurt rondom citizen science. Als we dat beeld compleet hebben, kunnen we vanaf verschillende disciplines ook de krachten bundelen en plannen maken voor de toekomst. Ik denk dat citizen science heel veel kan betekenen voor de UvA.’
Het project om te inventariseren welke wetenschappers wat doen met citizen science loopt nog. Vul hier de vragenlijst in als je citizen science toepast in je onderzoek.
