Artsen Amsterdam UMC spannen zich in voor een groener ziekenhuis
De zorg is verantwoordelijk voor 7 procent van de totale CO₂-uitstoot in Nederland, evenveel als de directe uitstoot van de luchtvaart. Anesthesist Niek Sperna Weiland en gynaecoloog Anne Timmermans leidden Folia rond op ‘de meest vervuilende afdeling van het ziekenhuis’: de operatiekamers. ‘Plastic handwasborsteltjes blijken overbodig. Dat scheelt achthonderd kilogram plastic op jaarbasis.’
‘Wil je je omkleden en een blauw pak aandoen? Of een overall over je kleren aantrekken?’ vraagt gynaecoloog Anne Timmermans voor we, fotograaf en verslaggever, de operatiekamer (OK) op gaan. ‘De overall wordt daarna weggegooid.’ Omkleden dan maar. Op klompen en met een wegwerpmutsje lopen we vervolgens de OK op.
Van 22 mei tot 16 juni organiseert het Amsterdam UMC Blik op Groen, een maand met workshops, lezingen en rondleidingen om medewerkers, patienten en bezoekers te inspireren om een steentje bij te dragen aan duurzaamheid.
We ontmoeten anesthesist Niek Sperna Weiland. Eveneens in blauw pak, op klompen en met een herbruikbaar stoffen mutsje op, een van de wapenfeiten van zijn Green Team OK. Sinds 2017 zet Sperna Weiland zich in om de operatiekamers te vergroenen, de vervuilendste afdeling van het ziekenhuis.
Anesthesiegassen
Sperna Weiland: ‘De OK zorgt voor 20 tot 30 procent van het ziekenhuisafval, we gebruiken zes keer meer energie dan de rest van het ziekenhuis per vierkante meter. En dan zijn er nog de anesthesiegassen. Dat zijn sterke broeikasgassen – vijfhonderd tot zevenduizend keer sterker dan CO₂ – die na gebruik in de atmosfeer terechtkomen.’
Die vergroening begon met grote stappen. ‘De anesthesiegassen zijn met 77 procent gereduceerd ten opzichte van 2017. Qua energieverbruik hebben we 33 procent gereduceerd. Dat was met name een kwestie van apparaten uitzetten die niet gebruikt werden.’
Sperna Weiland doelt op de ventilatie van de operatiekamers. Hij houdt een papiertje voor de afzuigroosters dat gelijk naar binnen wordt gezogen. ‘De lucht in deze ruimte wordt honderd keer per uur ververst, ook al is de ruimte niet in gebruik. Jarenlang heeft niemand eraan gedacht dat uit te zetten.’ Inmiddels staan nog slechts 5 van de 25 operatiekamers stand-by voor spoed buiten reguliere werktijden.
En dan is er het afval. Sperna Weiland houdt een groot, in plastic verpakt pakket omhoog. ‘Dit is het basispakket dat voor elke operatie minimaal nodig is. Jassen, afdekdoeken, kommetjes en schaartjes die na gebruik weg worden gegooid.’
Bovendien belandt al dat afval op de OK doorgaans in één afvalbak. In het Amsterdam UMC wordt dat afval nu gescheiden. ‘We vinden dit al best wel revolutionair, dat gebeurt nog niet op heel veel plekken.’
Sperna Weiland: ‘We kijken nu naar herbruikbare OK-mutsjes, instrumenten, jassen en afdekmaterieel. En naar materialen die eigenlijk overbodig zijn zoals plastic handwasborsteltjes die je in de gemiddelde ziekenhuisserie ziet. Dat scheelt achthonderd kilogram plastic op jaarbasis.’
Eendenbekken
Ook onderging het ziekenhuis een plasticrevolutie de afgelopen vijftig jaar. Specula, ook wel bekend als eendenbekken, waren vroeger van metaal en nu van plastic, laat gynaecoloog Timmermans zien. ‘Deze gooi je na één keer gebruik weg. Dat is grotendeels gemak. Metalen instrumenten schoonmaken is een heel logistiek proces.’
Daarnaast zou in het geval van eendenbekken plastic comfortabeler zijn omdat het minder koud is als metaal en de randjes minder scherp. Toch blijkt dat bij een grote groep mensen niet uit te maken, vertelt Timmermans. ‘We zijn nu zo ver dat we herbruikbare metalen eendenbekken kunnen herintroduceren op de afdeling.’
Niet al het metaal wordt namelijk hergebruikt, sommige metalen scharen worden in het ziekenhuis nog altijd na één keer knippen weggegooid. Timmermans: ‘Daar schrikken geneeskundestudenten vaak van.’
Klimaatzorgen
Over duurzaamheid wordt de toekomstig arts namelijk nog weinig onderwezen. Terwijl 70 tot 80 procent van de geneeskundestudenten dat wel graag zou willen.
‘Dat is ook niet gek,’ zegt Timmermans, die is aangesteld als principal educator duurzame zorg voor het geneeskundecurriculum. ‘Studenten zitten in de leeftijdscategorie waar 80 procent zich zorgen maakt over het klimaat. Ook onder geneeskundestudenten speelt dat. Hoe verhoud ik me daartoe als toekomstig arts?’
Timmermans wil duurzaamheid daarom meer in het geneeskundecurriculum verweven. ‘Het doel is niet om er een apart vak te maken, maar wel om te zorgen dat elke student er gedurende zijn studie mee in aanraking komt. Daarvoor proberen we docenten in de bachelor te inspireren om hun onderwijs net wat anders in te richten en met de student in gesprek te gaan.’
‘Neem anticonceptie,’ zegt Timmermans. ‘Op microniveau kun je kijken naar wat synthetische hormonen doen met het milieu en het grondwater. Op macroniveau gaat het over wat doet anticonceptie met gendergelijkheid en met de mogelijkheid om naar school te gaan.’
De tweede vijftig procent
Ook onder medewerkers is het bewustzijn over duurzaamheid de afgelopen vijf jaar toegenomen. Zo zijn er inmiddels 45 Green Teams in het Amsterdam UMC en is er een Centrum voor Duurzame Zorg die de Green Teams aanstuurt.
Toch is duurzaamheid nog altijd niet opgenomen in het beleid van het ziekenhuis. In de Green Deal-zorg staan harde afspraken tussen ziekenhuizen en de overheid, die moeten leiden tot een 49 procent CO₂-reductie in 2030 ten opzichte van 1990 en energieneutraal in 2050. Sperna Weiland: ‘Maar hoe we daar gaan komen is nog onduidelijk, daar wordt nog niet echt op gestuurd.’
De 49 procent reductie in 2030 is haalbaar, volgens Sperna Weiland. Over de tweede vijftig procent naar nul is hij minder optimistisch. ‘Dat haal je al niet om de simpele reden dat ons gebouw uit 1975 stamt.’
Daarnaast heeft het Amsterdam UMC een eigen gas- en dieselgestookte energiecentrale die nog tot 2030 in gebruik is. ‘Dat zorgt voor relatief veel fossiele uitstoot, alle lampen branden hier dus op gas.’ Een van de redenen dat het Amsterdam UMC nog steeds bovenaan het lijstje van Nederlandse ziekenhuizen staat met de hoogste energiekosten per ziekenhuisbed.
Op die manier blijft duurzaamheid nog steeds afhankelijk van de vrije tijd van artsen zoals Sperna Weiland en Timmermans. ‘We hopen wel dat we een soort aanjaagfunctie hebben, waarna het ziekenhuis dit in z’n processen gaat opnemen.’ De ene dag zijn ze daar optimistischer over dan de andere, maar de stemming blijft hoopvol. ‘Om een omslagpunt te bereiken heb je niet 50 procent van de mensen nodig: 25 procent is genoeg.’
