Veldwerk in Chili #4 | Wat betekent lithiumwinning voor de natuur?
Studenten en hoogleraren van de UvA-onderzoeksgroep Mining for the Energy Transition bezoeken deze lente de Atacama-zoutvlakte in Chili, de plek met de grootste lithiumvoorraden ter wereld. Voor Folia doen verschillende groepsleden verslag van hun reis. Deze week Paulien Deken (22), masterstudent aardwetenschappen. ‘De Chileense overheid heeft een vrij passieve rol in het monitoren van het milieu en laat dit aan de mijnbedrijven zelf over.’
Een van de grootste zorgen in het lithiumdebat in de zoutvlakte Salar de Atacama gaat over de mogelijke impact van het scheiden van grote hoeveelheden zout grondwater, omdat de impact op het kwetsbare ecosysteem nog niet duidelijk is. Hier komt de aardwetenschappelijke bijdrage aan het project naar voren.
Samen met mede-aardwetenschapper Minnert kijken wij met behulp van remote sensing naar de veranderingen in het landschap sinds de start van de lithiummijnbouw. We gebruiken openbaar toegankelijke satellietbeelden om trends in de tijd en in het landschap te zien, bijvoorbeeld op het gebied van vegetatiepatronen en wateroppervlaktes.
Ook gebruiken we informatie over de chemische samenstelling van de meren, de infiltratiesnelheid van de grond en de hoeveelheid organisch materiaal om de trends te verklaren. Deze data wilden we verkrijgen door water- en bodemmonsters te nemen in de Salar.
Vol goede moed vertrokken we naar San Pedro de Atacama met een uitgewerkt plan. Van tevoren wisten we dat het verkrijgen van vergunningen voor het nemen van bodem- en watermonsters lastig zou worden vanwege de betrokkenheid van verschillende lokale gemeenschappen en partijen. Het bleek echter al vrij snel dat het niet alleen moeilijk werd, maar zelfs onmogelijk.
De gepolitiseerde situatie zorgde ervoor dat we ons plan moesten wijzigen naar observaties van veranderingen in bodem en vegetatie langs verschillende transecten in de Salar. Helaas was ik niet bekend met plantkunde en al helemaal niet met de Latijnse namen. Met onze begeleidster geoloog Carina Hoorn hebben we toen een digitale spoedcursus plantkunde gedaan en zijn we een dag met een lokale etno-botanist op pad geweest. Deze lokale gids kwamen we tegen tijdens een bezoek aan een van de lagunas en hij wilde graag met ons op pad om meer te vertellen over de lokale planten.
De volgende dag hebben we hem opgehaald en hebben we niet alleen nieuwe planten gezien, maar ook geleerd waar zijn voorouders de planten voor gebruikten. Zo was de aanwezigheid van de baltic rush (een grasachtige plant) een indicatie voor drinkwater onder de grond, helpt rica-rica tegen maagpijn en kan je van de cachiyuyo heerlijke soep en omeletten maken.
Naast de tour met de lokale gids zijn we elke dag met de auto op pad geweest om het gebied in kaart te brengen, aantekeningen te maken en verschillen in vegetatie aan beide kanten van de hoofdweg te verklaren. De draslanden die hier en daar verspreid liggen over de Salar zijn een unieke verschijning in de verder kurkdroge woestijn.
De energietransitie vergt grote hoeveelheden grondstoffen. Voor schone energietechnologieën zijn echter veel meer metalen en mineralen nodig dan voor het werken met fossiele brandstoffen zoals aardolie en steenkool. Omdat de vraag naar ‘schonere’ grondstoffen toeneemt, ontstaan sociale en ecologische spanningen op plaatsen waar deze grondstoffen worden gewonnen. Dat is ook zo bij lithium, een licht metaal dat wordt gebruikt voor de productie van batterijen voor elektrische voertuigen en energienetten. De vraag naar lithium zal naar verwachting de komende decennia blijven groeien.
Het onderzoeksproject Mining for the Energy Transition is interdisciplinair en kijkt naar economische, ecologische, technologische, sociale, politieke en zakelijke aspecten van het energiesysteem, de energietransitie en duurzame doelen. Het onderzoeksproject wordt gefinancierd door ENLENS (Energy transition through the lens of Sustainable Developments Goals), een van de interfacultaire onderzoeksprioriteiten van de UvA.
Het valt te verklaren door de geologische configuratie vlak naast Andes en de onder- en bovengrondse waterstromen die hiermee samenhangen. Al dit soort lokale observaties zijn ontzettend waardevol omdat we op satellietbeelden thuis achter onze computer moeilijk kunnen achterhalen wat er nou echt te zien is op een pixel van 30 bij 30 meter.
Een andere uitdaging voor ons onderzoek was het verkrijgen van onafhankelijke data. De Chileense overheid heeft een vrij passieve rol in het monitoren van het milieu en laat dit aan de mijnbedrijven zelf over. In onze zoektocht naar aanvullende data van externe partijen kwamen we onder andere uit bij de Universidad Católica del Norte, een lokale universiteit die ook onderzoek doet in de Salar de Atacama.
Na mailcontact bleek dat ze zeer geïnteresseerd waren in ons onderzoek en zijn we op bezoek geweest op hun campus in Antofagasta, de regionale hoofdstad op vier uur rijden door een zeer droge woestijn. Hier hebben we ons onderzoek gepresenteerd en kennisgemaakt met de geologie-afdeling. Deze meeting was niet alleen bedoeld om data te verkrijgen maar ook om de banden met een andere universiteit te versterken voor wellicht een samenwerking in de toekomst.
Nu zit het leuke gedeelte van ons onderzoek er bijna op. Straks in Amsterdam gaan de uren achter de computer beginnen en kunnen we onze opgedane kennis in de praktijk brengen.
Lees volgende week aflevering 5, de laatste van onze serie Veldwerk in Chili. Aflevering 3 lees je hier.
.jpg)
