Veldwerk in Chili #3 | Hoe profiteren vrouwen van de lithiumwinning?
Studenten en hoogleraren van de UvA-onderzoeksgroep Mining for the Energy Transition bezoeken deze lente de Atacama-zoutvlakte in Chili, de plek met de grootste lithiumvoorraden ter wereld. Voor Folia doen verschillende groepsleden verslag van hun reis. Deze week Sanne Jansen (24), masterstudent in International Development Studies. ‘In het begin voel ik mij niet helemaal op mijn gemak, omdat ik de enige buitenstaander ben.’
Sanne: ‘Het is moeilijk om kort uit te leggen waar het conflict rondom lithiumwinning in Chili nou echt om draait. In tegenstelling tot andere vormen van mijnbouw wordt lithium gewonnen uit een diepe laag grondwater die sinds duizenden jaren vanaf het Andesgebergte in het grootste zoutmeer van Chili, de Salar de Atacama, terecht is gekomen.’
‘De mijnbouwbedrijven pompen dit extreem zoute water omhoog en laten het in de zon verdampen, waarna er een hoge (6 procent) concentratie lithium overblijft. Veel mensen maken zich zorgen over de langetermijneffecten hiervan op het droge, kwetsbare en bijzondere ecosysteem van de Atacama woestijn, waar het zoutmeer is gelegen. Tot nu toe is er alleen te weinig bewijs dat lithiumwinning heel schadelijk zal zijn, maar dat neemt de (lokale) bezorgdheid niet weg.’
De energietransitie vergt grote hoeveelheden grondstoffen. Voor schone energietechnologieën zijn echter veel meer metalen en mineralen nodig dan voor het werken met fossiele brandstoffen zoals aardolie en steenkool. Omdat de vraag naar ‘schonere’ grondstoffen toeneemt, ontstaan sociale en ecologische spanningen op plaatsen waar deze grondstoffen worden gewonnen. Dat is ook zo bij lithium, een licht metaal dat wordt gebruikt voor de productie van batterijen voor elektrische voertuigen en energienetten. De vraag naar lithium zal naar verwachting de komende decennia blijven groeien.
Het onderzoeksproject Mining for the Energy Transition is interdisciplinair en kijkt naar economische, ecologische, technologische, sociale, politieke en zakelijke aspecten van het energiesysteem, de energietransitie en duurzame doelen. Het onderzoeksproject wordt gefinancierd door ENLENS (Energy transition through the lens of Sustainable Developments Goals), een van de interfacultaire onderzoeksprioriteiten van de UvA.
‘Wat ik wel zie is dat de twee lithiumbedrijven, SQM en Albemarle, actief betrokken zijn bij de lokale gemeenschappen door bijvoorbeeld projecten te organiseren of direct geld te geven. Aan de ene kant creëert dit kansen, maar aan de andere kant ook een afhankelijkheid. In ieder geval minimaliseert het mogelijke oppositie en voorkomt het dus een direct conflict.’
‘Het zorgt ook voor veel verandering binnen de lokale gemeenschappen, omdat mensen op een andere manier met elkaar en hun omgeving samenleven. Mijn onderzoek focust specifiek op de positie van vrouwen in de Salar de Atacama. Welke effecten ervaren vrouwen van de mijnbouw? En hoe gaan ze om met de kansen en uitdagingen die de mijnbouw biedt?’
‘Ik ben nu bijna twee maanden in San Pedro, de enige (kleine) stad in de regio, maar de effecten van de mijnbouw zijn sterker aanwezig in de verschillende dorpjes in de Salar de Atacama, want in San Pedro draait het vooral om toerisme. Tijdens het carnavalsfeest in Toconao, een dorp ten zuiden van San Pedro, wordt mij meteen duidelijk dat carnaval er hier heel anders aan toegaat dan in Nederland.’
‘In het begin voel ik mij niet helemaal op mijn gemak, omdat ik de enige buitenstaander ben, maar gelukkig is iedereen erg aardig en gastvrij. Ik ontmoet Jaime, die blijkt te werken voor een lithiumbedrijf. Hij vertelt mij van alles over zijn dorp en de tradities rondom carnaval. Zo is het bijvoorbeeld de bedoeling dat je, voordat je een slok van je bier neemt, eerst met je linkerhand en dan met je rechterhand wat bier op de grond gooit als offer aan Pachamama (Moeder Aarde).’
‘Ook praten we wat over zijn werk in de mijn. Hij werkt zeven dagen twaalf uur per dag, gevolgd door zeven dagen rust. Best een heftig schema, ook omdat hij tijdens die lange werkweek overnacht op het bedrijfskamp.’
‘Jaime is er wel tevreden mee, want zo kan hij die zeven dagen die hij vrij is bijvoorbeeld gebruiken om te reizen. Maar op deze manier zijn de mijnwerkers wel veel weg van hun familie. Daarom is carnaval een bijzondere en intieme gelegenheid, waar iedereen na een lange tijd weer samen kan zijn.’
‘Later spreek ik in San Pedro een anti-mijnbouwactiviste die vertelt hoe ze zelf haar huis heeft gebouwd en haar eigen groente verbouwt. Volgens haar gebeurt dat steeds minder, omdat de mijnbouwbedrijven niet alleen projecten initiëren en geld geven, maar de laatste tijd ook aan vrouwen kansen bieden om te werken in het bedrijf of een opleiding te volgen in de stad. Het blijkt een tegenstrijdige emancipatie: aan de ene kant ontstaan er meer kansen voor vrouwen om zich te ontwikkelen, maar aan de andere kant verandert dit ook gemeenschappelijke banden en de cultuur.’
‘Naast dat dit voor mij een bijzondere ervaring is geweest en ik veel heb geleerd over lokale tradities, is mij nu ook duidelijk dat alles en iedereen op een bepaalde manier verbonden is aan de mijnbouw.’
