Veldwerk in Chili #2 | Verboden te dansen in San Pedro
Studenten en hoogleraren van de UvA-onderzoeksgroep Mining for the Energy Transition bezoeken deze lente de Atacama-zoutvlakte in Chili, de plek met de grootste lithiumvoorraden ter wereld. Voor Folia doen verschillende groepsleden verslag van hun reis. Deze week masterstudent Alicia Urios (24, internationale ontwikkelingsstudies). ‘San Pedro is een unieke plek.’
Alicia: ‘Mijn onderzoek richt zich op een Mutual Benefit Agreement die is ondertekend door Albemarle (een in Amerika gevestigd lithiummijnbedrijf) en de Raad van Atacameño-volkeren (Consejo de Pueblos Atacameños, of CPA), die 18 gemeenschappen op en rond de Atacama Salt Flat vertegenwoordigt. Via deze overeenkomst beloofde het bedrijf 3,5 procent van zijn jaarlijkse verkoopwinst aan de raad over te maken. Er is weinig informatie over de uitvoering van deze overeenkomst. Hoe heeft het de manier waarop deze gemeenschappen zich organiseren beïnvloed? Hoe heeft het de betrekkingen tussen bedrijf en gemeenschap vormgegeven? Ik hoop hier het antwoord te vinden op deze vragen.
De energietransitie vergt grote hoeveelheden grondstoffen. Voor schone energietechnologieën zijn echter veel meer metalen en mineralen nodig dan voor het werken met fossiele brandstoffen zoals aardolie en steenkool. Omdat de vraag naar ‘schonere’ grondstoffen toeneemt, ontstaan sociale en ecologische spanningen op plaatsen waar deze grondstoffen worden gewonnen. Dat is ook zo bij lithium, een licht metaal dat wordt gebruikt voor de productie van batterijen voor elektrische voertuigen en energienetten. De vraag naar lithium zal naar verwachting de komende decennia blijven groeien.
Het onderzoeksproject Mining for the Energy Transition is interdisciplinair en kijkt naar economische, ecologische, technologische, sociale, politieke en zakelijke aspecten van het energiesysteem, de energietransitie en duurzame doelen. Het onderzoeksproject wordt gefinancierd door ENLENS (Energy transition through the lens of Sustainable Developments Goals), een van de interfacultaire onderzoeksprioriteiten van de UvA.
Het is meer dan twee weken geleden dat ik in San Pedro aankwam en bij aankomst was geen van de andere onderzoeksstudenten hier. Mijn grootste uitdaging was het leggen van contacten en het bereiken van sleutelinformanten binnen de lokale gemeenschappen. Ik wist niet waar ik moest beginnen. Ik had al via e-mail contact opgenomen met enkele organisaties, maar gezien het gebrek aan respons bleef geen andere optie over: ik moest mijn weg zien te vinden via de plaatselijke bevolking.
Ik liep rond in San Pedro toen ik een keramiekwerkplaats zag. Zo ontmoette ik Fernando Alfaro (75), een kunstenaar die zich al meer dan veertig jaar inzet voor het behoud en de bevordering van traditionele kunst en cultuur in Chili en daarbuiten. Hij ontving de Nationale Prijs voor Traditionele Kunst en werkte vroeger als hoogleraar aan de Universiteit van Chili. Hij stelde me voor aan de huidige lacksiri, een erefunctie binnen de CPA – het werd het eerste relevante gesprek dat ik voerde – maar bovenal was Fernando buitengewoon gastvrij.
Op een zaterdagavond nodigde Fernando mij en een medestudent-onderzoeker, Marta Mora, uit voor een diner in een plaatselijk restaurant. Die avond speelde een bekende lokale volksmuziekband typische Andesliederen. Het zat er vol met de lokale bevolking; wij waren de enige duidelijke buitenstaanders in de zaal. Na een asado (barbecue) en pisco-sours (cocktails) werd gedanst en gezongen op de dansvloer. Ik kwam meermaals in de verleiding om te dansen, maar ik weerhield me ervan de dansvloer te betreden. Het tafereel vanaf de tafel observeren was interessant genoeg, vooral gezien de Footloose-achtige situatie in deze stad.
Blijkbaar is dansen in openbare ruimten hier verboden – een maatregel om het gebruik van drugs of alcohol te voorkomen – en kunnen mensen een boete krijgen als ze door de politie worden betrapt. Toch vraagt elk muziekgenre, en de volksmuziek uit de Andes in het bijzonder, om dansen. Daarom heeft de plaatselijke bevolking een mechanisme ontwikkeld om niet door de plaatselijke politie betrapt te worden. Wanneer de politie in de buurt is, geeft de eigenaar van de plaats een teken aan de band, die op zijn beurt om water begint te vragen: ¡Agua, Agua! ¡Agua para los músicos!
Iedereen lijkt te weten wat er nu moet gebeuren. Ze verlaten allemaal onmiddellijk de dansvloer en gaan op hun respectievelijke tafels zitten, totdat het weer veilig is om te dansen. Zoiets had ik nog nooit gezien. San Pedro is een unieke plek.’
Lees volgende week aflevering 3 van onze serie Veldwerk in Chili. Aflevering 1 lees je hier.
