Eredoctor Vikram Patel: ‘Bekijk mentale gezondheid niet alleen vanuit de medische wetenschappen’
Ter gelegenheid van de 391e dies natalis reikt de UvA vandaag twee eredoctoraten uit, waarvan een aan de Indiase hoogleraar en psychiater Vikram Patel (58). Folia sprak met hem over zijn werk in de internationale geestelijke gezondheidszorg en over de invloed van de coronacrisis.
Als student geneeskunde in India koesterde Vikram Patel al een diepe interesse in biologie, maar altijd in een maatschappelijke context. Tegen alle adviezen in koos hij ervoor psychiater te worden. Gedurende zijn leven bouwde Patel niet alleen een wetenschappelijke, maar ook een maatschappelijke carrière op, een combinatie die bij uitstek past bij een eredoctoraat.
Naast beroemd psychiater is Patel ook wetenschapper in de geestelijke gezondheidszorg en hoogleraar Global Health aan de Harvard Medical School. Zijn onderzoek richt zich op de relatie tussen mentale gezondheidsproblemen en sociale achterstand. Bijna negentig procent van de mensen met mentale problemen in ontwikkelingslanden worden niet behandeld vanwege een tekort aan psychologen en psychiaters. Samen met collega-onderzoekers ontwikkelde Patel een aanpak om mensen uit lokale gemeenschappen te trainen in het verlenen van mentale zorg. Zo worden ‘gewone’ mensen in staat gesteld om hulp te bieden.
Daarnaast is Patel medeoprichter van Sangath, een gemeenschapsgerichte Indiase non-profitorganisatie voor geestelijke gezondheidszorg voor alle leeftijden. Ook is hij lid van verschillende commissies in de regering van India en in diverse commissies van de World Health Organisation (WHO). In 2015 riep het Amerikaanse opinieblad Time Patel uit tot één van de honderd invloedrijkste personen ter wereld.
Het eredoctoraat aan de UvA is al zijn vierde eredoctoraat. Wegens uitgestelde ceremonies tijdens de coronapandemie kreeg hij er afgelopen jaar twee uitgereikt, één aan de Britse York University en één aan de Stellenbosch University in Zuid-Afrika. Het eredoctoraat van Georgetown University in de VS ontving hij al jaren geleden. Patel: ‘En dan ben ik natuurlijk zelf nog dokter van beroep. Mijn familie maakt er al grappen over, dat ik doctortitels verzamel.’
Wat betekent het eredoctoraat van de UvA voor u?
‘Een eredoctoraat is een enorme academische eer. Elk doctoraat is speciaal, want elke universiteit is uniek. Nederland is een van vernieuwendste landen als het over internationale mentale gezondheid gaat met veel aandacht voor de maatschappelijke aspecten ervan. Dat gaat decennia terug, toen Nederlandse mentale gezondheidsprofessionals en psychiaters onderzoek deden in Afrika en andere lage-inkomenslanden naar alternatieve wereldbeelden van geestelijke gezondheid. Enkele van mijn belangrijkste collega’s zijn Nederlands, sommige ken ik van de UvA, andere van de VU. Ook zijn er veel NGO’s in Nederland waarmee ik samenwerkte, zoals TPO en Warchild. Amsterdam is een speciale plek voor mij.’
Waar komt uw interesse in mentale gezondheid vandaan?
‘Tijdens mijn medische opleiding raakte ik gedesillusioneerd door het beperkte biomedische perspectief. Als student was ik heel geïnteresseerd in biologie, maar altijd in een maatschappelijke context. Geneeskunde leek me daarom ideaal. Maar in de medische opleiding lag de focus veel meer op de ziekte dan op de persoon. De psychiatrie was het enige vakgebied waar de dokter nog menselijke vragen stelde zoals: met wie woon je, wat doe je en hoe was je jeugd? Overigens raadde iedereen me af om de psychiatrie in te gaan, zelfs mijn mentors op de geneeskundefaculteit. Toen ik eenmaal psychiater was, ontdekte ik hoeveel mentale ziekte er binnen mijn familie was. Daar werd nooit over gepraat, maar dat veranderde toen ik psychiater werd.’
En, hielp dat?
‘Jazeker! Mijn moeder heeft lang met veel mentale gezondheidsproblemen geleefd en kon er steeds gemakkelijker over praten. Zij werd de meest uitgesproken voorvechter van mijn werk.’
Hoe zou u uw werk in het kort omschrijven?
‘Mijn werk heeft zich altijd gericht op de niet-specialisten zoals de eerstelijnsverpleegkundigen, verloskundigen, maatschappelijk werkers. Vooral omdat ik geloof dat mentale gezondheidsprofessionals een veel gespecialiseerdere rol moeten spelen. Daarbij komt dat mensen vaak niet gelijk een professional benaderen vanwege het stigma op psychologische problemen. Veel problemen kunnen worden opgelost door mensen uit de directe omgeving van de patiënt of door de basiszorg. Dat is de filosofie waar ik echt voor sta.’
In Nederland stapelden de mentale problemen onder jongeren zich op tijdens de coronacrisis. De rijen bij mentale gezondheidsinstituties namen alleen maar toe. Biedt de methode die u ontwikkelde, om de gemeenschap op te leiden om hulp te bieden, ook uitkomst in Nederland?
‘Ik zie geen reden waarom deze aanpak niet ook in welvarende landen relevant is. Wereldwijd is geen enkel land erin geslaagd om mentale problemen terug te dringen. Ongeacht hoe welvarend het land is, of hoeveel psychiaters en psychologen er zijn. Dit verschilt sterk van ziektes zoals kanker of hart- en vaatziekten. Waarom hebben alle landen op het gebied van mentale gezondheid dan gefaald? Ik denk dat dat komt omdat we mentale gezondheid alleen bekijken door de beperkte bril van de biomedische wetenschappen. Dat werkt voor ziektes zoals kanker, maar voor mentale gezondheidsproblemen is er een meer diverse, maatschappelijk aanpak nodig die de psychologische, sociale, spirituele én medische kanten meeneemt.’
Welke impact had de coronacrisis op de mentale gezondheid van jonge mensen?
‘Het risico op het ontstaan van mentale problemen is het grootst tijdens de jeugd. Dat gold al voor de coronacrisis: driekwart van de totale gezondheidsproblemen beginnen voor je 24ste. Tussen je 10e en 24ste levensjaar maak je de grootste veranderingen mee die je ooit zult meemaken in je leven. Je verandert van een totaal afhankelijk kind in een compleet onafhankelijke volwassen, je maakt je eigen financiële beslissingen, je ontwikkelt je eigen seksuele identiteit, je eigen relaties… Het is niet verrassend dat deze periode van sociale, fysieke en psychologische verandering verbonden is met het ontstaan van mentale gezondheidsproblemen. De pandemie vergrootte die kans alleen maar. De behoefte van jonge mensen om elkaar te ontmoeten, relaties aan te gaan en om onderwijs te krijgen of een baan te vinden, belangrijke ontwikkelingstaken van deze levensfase, werden compleet verstoord. Terwijl we de hele populatie wilden beschermen, vergaten we de behoeftes van jonge mensen.’
Wat viel u op aan de aanpak van verschillende landen in het coronabeleid?
‘De aanpak was heel verschillend in verschillende landen. India had ongeveer het slechtste coronabeleid. De scholen waren bijna twee jaar dicht. De schade die dat heeft aangebracht bij kinderen is echt catastrofaal, maar bijna niemand heeft het erover. Je ziet het al terug in de schoolprestaties: een belangrijke voorspeller voor mentale gezondheid. Als je goed leert, doe je het beter in het leven, en dat beschermt je tegen sommige sociale nadelen zoals een laag inkomen die geassocieerd worden met een slechte geestelijke gezondheid. We hebben een generatie kinderen in India en andere ontwikkelingslanden, die significante beperkingen hebben opgelopen in hun onderwijsresultaten voor de lange termijn.’
Afgelopen week schreef u in uw column in de The Indian Express onder meer over uw wens om de gezondheidsindustrie in India te verbeteren. Hoe zou u dat aanpakken?
‘Geneeskunde in India is een industrie geworden. Dat is niet de geneeskunde waar ik enthousiast over ben en waarom ik arts wilde worden. De private ziekenhuisindustrie ziet gezondheid als een grondstof waarmee je winst kunt maken in plaats van als een grondrecht. Europa heeft gezondheid beter geregeld met universele gezondheidszorg. In India betalen mensen veel geld om arts te worden. Dat geld willen ze ook weer terugverdienen. Dat leidt tot veel onethische praktijken. Ik zou beginnen met het installeren van een onafhankelijke toezichthouder met de autoriteit om artsen en ziekenhuizen tot verantwoording te roepen als er klachten zijn over onjuist gebruik van medicijnen, irrationele behandelingen of hoge rekeningen. Artsen in India lijken boven de wet te staan en worden zelden gestraft voor onethische of slechte praktijken. Dat zou moeten veranderen. Zonder handhaving kun je de kwaliteit van de zorg niet verbeteren.’
