Wilde vogels zijn dagen van slag van vuurwerk
Ondanks het algehele verbod op het afsteken van vuurwerk in Amsterdam, zal ook dit jaar de jaarwisseling waarschijnlijk weer gepaard gaan met luide knallen. Voor wilde vogels, zoals ganzen, is dat allerminst een feest, ontdekten UvA-onderzoekers van het IBED. Ganzen vliegen tijdens de jaarwisseling niet alleen op, maar vertonen ook de dagen erna afwijkend gedrag.
‘Iedere vogelaar weet uit ervaring dat er tijdens de jaarwisseling veel vogels overvliegen,’ vertelt Bart Nolet, UvA-hoogleraar bewegingsecologie van watervogels en medeauteur van het onderzoek naar vuurwerk en ganzen dat eind november in het vakblad Conservation Letters werd gepubliceerd.
Dat vogels tijdens het knallen van vuurwerk opvliegen, blijkt ook uit eerder UvA-onderzoek met waarnemingen van de weerradar in de Bilt. ‘Tijdens het vuurwerk zie je vogels op de radar verschijnen en driekwartier later weer verdwijnen. Dat suggereert dat de vogels na drie kwartier weer landen.’
Dieren met een GPS-zendertje geven een gedetailleerder beeld van de plaatsbepaling. Tijdens een internationaal ganzensymposium in januari 2020 bleken meerdere onderzoekers tijdens het nieuwjaar drie weken eerder vreemd gedrag te hebben gezien in de data van ‘hun’ van een zendertje voorziene ganzen. Daartoe besloten onderzoekers van verschillende kennisinstellingen, waaronder UvA, het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en het Duitse Max Planck Instituut voor Diergedrag het gedrag van ganzen rond de jaarwisseling nader te onderzoeken.
Vier soorten ganzen
De onderzoekers gebruikten de data van acht achtereenvolgende jaren van in totaal 350 van een zendertje voorziene ganzen in Duitsland, Denemarken en Nederland, die gemiddeld per gans over twee jaar gegevens opleverden. Het ging om vier soorten ganzen: de kolgans, de brandgans, de rietgans en de kleine rietgans.
Uit de data bleek dat de helft van de ganzen sterk reageerde tijdens de jaarwisseling, en de andere helft niet. Om dat te kunnen verklaren wilden de onderzoekers weten op welke plekken veel en op welke plekken weinig vuurwerk werd afgestoken. Via de RIVM-metingen van fijnstof, dat vrijkomt bij het afsteken van vuurwerk, hoopten de onderzoekers daarachter te komen. Nolet: ‘Helaas bleken die metingen niet gedetailleerd genoeg om exact aan te kunnen geven op welke plekken veel vuurwerk werd afgestoken, omdat het fijnstof zich snel verspreidt met de wind.’
(Lees verder onder de afbeelding.)
Hoger en verder
En dus gooiden de onderzoekers alle gegevens op een hoop. Daar zagen ze dat ganzen inderdaad de lucht invliegen als de klok twaalf uur slaat. ‘Ze vliegen tot 150 meter hoger dan de nachten ervoor en erna. En dan vliegen ze gemiddeld tien kilometer van het vuurwerk vandaan. Maar er zijn ook ganzen bij die honderden kilometers afleggen in die nacht en de Noordzee op vliegen.’
Nieuw aan het onderzoek is dat de ganzen ook op nieuwe slaapplaatsen terecht komen. Daar verblijven ze hooguit twee of drie dagen, terwijl ze normaal wel vijf à zes dagen op een slaapplaats doorbrengen. Nolet: ‘Het suggereert dat ze op plekken terechtkomen die niet ideaal zijn. Ook zien we dat ze meer tijd aan foerageren besteden in de dagen na Nieuwjaar.’
De dieren eten vermoedelijk meer om de extra inspanning van de nachtelijke vlucht te compenseren. ‘Heel veel ruimte om bij te eten is er niet. Tijdens de kortste dagen van het jaar zijn de ganzen al beperkt door het daglicht. De verstoring van het vuurwerk komt voor de vogels dus op een ongelukkig moment, vooral als dit samenvalt met een koude periode met veel sneeuw.’
Vuurwerkverbod
Ook bij minder vuurwerk vertonen de ganzen afwijkend gedrag. Dat zagen de onderzoekers aan de data van de jaarwisseling naar 2021 toen een algeheel vuurwerkverbod van kracht was. In dat jaar werd er wel degelijk vuurwerk afgestoken, maar minder dan in de jaren ervoor. De vuurwerkslachtoffers waren toen ongeveer een derde vergeleken met eerdere jaren. ‘In dat jaar zien we dat twee van de vier soorten die we onderzocht hebben wel degelijk opvliegen.’
Nolet pleit voor een concentratie van vuurwerk. ‘Helaas hebben we in ons onderzoek niet kunnen meten tot op welke afstand ganzen verstoord worden door het vuurwerk. Uit eerder onderzoek bij een vuurwerkshow met vijf van een zender voorziene ganzen blijkt dat ganzen al op een afstand van zes kilometer opvliegen. De vraag hoeveel men het vuurwerk dan moet concentreren om de vogels minder te verstoren, ligt dus nog open.’
