Het idee van de bubbel op sociale media is achterhaald
Volgens UvA-onderzoeker Petter Törnberg is het idee van de bubbel op sociale media achterhaald. Met een computersimulatie kwam hij erachter dat conflict op sociale media de drijfveer is van polarisatie. ‘Op sociale media gaat het niet om argumenten of meningen, maar om emotie en identiteit.’
‘Het is vrij duidelijk dat sociale media bijdragen aan het vergroten van polarisering,’ aldus Petter Törnberg. Törnberg is onderzoeker aan de UvA met een achtergrond in computer science, maar werkt nu binnen de digitale geografie. ‘Natuurlijk kunnen we onze maatschappij niet vergelijken met een maatschappij zonder sociale media. Maar de meeste wetenschappers die onderzoek doen naar polarisatie en radicalisatie denken dat sociale media bijdragen aan stijgende polarisatie.’
Polarisatie is eigenlijk een ‘metacrisis’, zegt Törnberg. Doordat gevoelens tussen gepolariseerde groepen steeds negatiever worden, wordt maatschappelijk debat moeilijk. Het hangt als een donkere wolk boven ons waardoor we als maatschappij minder goed om kunnen gaan met andere crises. Zoals de coronapandemie of klimaatverandering.
Echo op sociale media
In zijn nieuwe onderzoek heeft Törnberg onderzocht hoe sociale media de drijfveer voor polarisatie zijn. Het begrip ‘echokamer’ is al sinds de jaren 90 een dominant concept in de literatuur, vertelt Törnberg. ‘Kortom, zouden sociale media ervoor zorgen dat we ons isoleren in groepen van gelijkgestemden. Je eigen mening echoot als het ware om je heen en er is geen blootstelling tot andere ideeën. Dit zou zorgen voor polarisatie en onze ideeën extremer maken.’
Heel veel overtuigend bewijs blijkt daar echter niet voor te zijn. Törnberg: ‘Het begint er al mee dat mensen meestal niet het gevoel hebben dat ze in een echokamer zitten.’ Onderzoek bevestigt dat beeld, vertelt Törnberg. ‘Die echokamers kunnen we op mainstream sociale media, zoals Twitter en Facebook, niet vinden. Volgens het idee van de echokamers zorgt isolatie voor polarisatie en contact met ‘de andere kant’ voor matiging. Dat laatste lijkt niet te gebeuren. Als je een gekke tweet ziet van een politieke tegenpool zorgt dat niet voor revaluatie van je mening of dat je die persoon leuker gaat vinden. Het roept juist negatieve gevoelens op en mensen vallen uit naar elkaar.’
‘Het contact tussen andersdenkenden op sociale media is vaak negatief, terwijl contact binnen een groep positiever is. Juist de blootstelling aan andere groepen in combinatie met conflict wakkert die polarisatie aan.’ Volgens Törnberg beschouwen academici sociale media vaak als een plek waar mensen hoogwaardige en rationele argumenten uitwisselen. ‘Zo ziet het er in de praktijk niet uit natuurlijk. Sociale media draaien meer om conflict dan om rationeel debat. Het gaat meer over emotie en sociale identiteit dan over meningen en argumenten.’
Langeafstandscommunicatie
In zijn onderzoek vat Törnberg eerder onderzoek naar polarisatie samen met wiskundige formules. ‘In dat model kan ik mensen—actoren in het model—en hun onderlinge interacties simuleren. Observaties van eerder onderzoek uit de echte wereld zijn aannames in mijn model. Bijvoorbeeld dat vergelijkbare mensen elkaar sterker beïnvloeden en dat we door sociale media meer interacties hebben buiten ons lokale, sociale netwerk. Met het model kun je experimenteren en kijken of je de werkelijkheid kunt nabootsen. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als je de communicatiemogelijkheden tussen actoren verandert?’
Door sociale media komen mensen in contact met anderen die verder van ze af staan, maar bij dezelfde groep horen. Op politiek vlak splitst of ‘sorteert’ dit de maatschappij in links en rechts. ‘Dit werkt eigenlijk als een soort draaikolk,’ zegt Törnberg. ‘Hoe sterker de politieke identiteit wordt, hoe meer kwesties betrokken raken: wat je eet, in welke auto je rijdt en wat je favoriete sportploeg is. Het gaat niet meer over uiteenlopende meningen, maar om verschillen in sociale identiteit. Allerlei culturele kwesties worden zo een onderdeel van de politieke identiteit. Dat komt overeen met eerdere bevindingen: je wordt meer beïnvloed door mensen die je op jezelf vindt lijken. Je krijgt daardoor langzamerhand een us vs them situatie. Er ontstaat er een vicieuze cirkel van conflict en polarisatie.’
‘In het model zie je dat wanneer de actoren vooral lokaal communiceren, zoals in de tijd vóór sociale media dat er verschillende clusters ontstaan. Binnen die clusters heb je nog steeds mensen van links en rechts, maar ze horen ook bij een andere groep, bijvoorbeeld hun voetbalclub.’ Dit vormt dan naast een politieke ook een lokale identiteit. ‘Wanneer je langeafstandscommunicatie aan het model toevoegt, verdwijnen die lokale clusters. Hier zie je die draaikolk terugkomen die eigenlijk alles bijeen brengt. Binnen de twee groepen zijn mensen steeds meer hetzelfde.’
Lord of the Flies
Törnberg stelt door zijn onderzoek een nieuwe metafoor voor om de het idee van de echokamer te vervangen. ‘We moeten sociale media niet zien als een verzameling aan echokamers of bubbels, maar meer als het eiland in Lord of the Flies.‘ In dat boek strandt een groep Britse jongens op een onbewoond eiland. Ze vormen daar al snel groepen met een eigen identiteit. ‘Net als op het internet is het eiland een plek waar groepen tegen elkaar opgezet worden en conflict de groepsidentiteiten versterkt, die op hun beurt weer conflict vergroten. Zo beland je in een vicieuze cirkel.’
Maar wat is dan de oplossing om polarisatie te verminderen? ‘Een samenleving met kleinere lokale clusters kent ook conflict, maar die houden elkaar in balans omdat mensen dan een gemene deler hebben. Dat valt weg als alle aspecten van het culturele leven in twee groepen verdeeld zijn, je hebt dan alleen de tegengestelde politieke identiteiten.’
Nu zijn sociale media vooral bezig met lezersaandacht, de grootste conflicten worden het vaakst uitgelicht. Volgens Trönberg moet er meer aandacht komen voor de overeenkomsten tussen de verschillende groepen, de kwesties waar mensen het over eens zijn. ‘Bijvoorbeeld door politiek andersdenkende mensen van dezelfde religie in te laten zien dat ze wel dezelfde kernwaarden hebben.’
