Kunstmatige intelligentie als de kunstenaar van morgen?
Kunstmatige intelligentie (KI) algoritmes kunnen steeds meer en worden alsmaar toegankelijker, ook in de kunstwereld. Folia spreekt KI en Computer Vision onderzoeker Nanne van Noord. ‘Er was ook angst bij de opkomst van fotografie, maar traditionele kunstenaars zijn niet vervangen.’
Aan het eind van de zomer ontstond er online veel ophef rondom Amerikaan Jason Allen. Allen won in de digital art/digitally manipulated photography categorie van de Colorado State Fair met de hulp van het kunstmatige intelligentie (KI) algoritme Midjourney. Dit leverde wisselende reacties op: mensen waren boos, verontwaardigd, blij, maar ook bezorgd. Waar gaat deze ontwikkeling heen en wat gaat dit betekenen voor kunstenaars van de nabije toekomst? Folia ging in gesprek met universitair docent en KI-wetenschapper Nanne van Noord om meer duidelijkheid te krijgen.
Van Noord heeft als specialisatie het snijvlak tussen computer vision—de toepassing van KI op beeld—en visuele cultuur. Het gaat dan om visuele cultuur in de breedste zin van het woord, van schilderkunst tot films en stripboeken. Van Noord: ‘Een voorbeeld zijn iconische foto’s, er zijn natuurlijk allemaal processen die bepalen hoe een foto zo bekend wordt. Kennis van die processen kan je dan iets vertellen over hoe je foto’s wilt analyseren met KI en wat dat betekent voor KI-ontwikkeling.’
De KI-algoritmes die kunst maken, werken door het verzamelen en analyseren van miljarden afbeeldingen en tekst van het internet. Een model zoals Midjourney genereert een afbeelding op basis van een zin die de gebruiker invoert. ‘Het model wordt dit aangeleerd door naar ontzettend veel plaatjes en bijbehorende tekst te ‘kijken’. Zo leert het dan connecties aan tussen bepaalde woorden en bepaalde visuele beelden.’
Als iemand zo’n kunstwerk maakt met KI, wie is dan de kunstenaar?
‘In zekere zin hangt het af van de balans van de specifieke ‘samenwerking’, maar uiteindelijk is zo’n algoritme gewoon gereedschap om kunst mee te maken. Er zijn grenzen, maar bijvoorbeeld tijdens de opkomst van de fotografie was daar ook veel weerstand tegen. KI-kunst is niet triviaal, er gaat best wat tijd en moeite zitten in het leren werken met zulke algoritmes om een mooi werk te maken. Daarin lijkt het wel op fotografie, dat is ook meer dan op een knopje drukken. Het doet me ook wel denken aan gevonden kunst, zoals de banaan die in Miami aan de muur geplakt was. Op een bepaalde manier vind je het werk, gevolgd door selectie en handmatige aanpassingen.’
Wordt de traditionele kunstenaar dan vervangen door een KI-kunstenaar in de toekomst?
‘Die angst was er ook bij de fotografie en digitale kunst en traditionele kunstenaars zijn ook niet vervangen. Je hebt nog steeds een bepaalde waardering voor met de hand geschilderde schilderijen. Een meer KI-gerelateerde ontwikkeling is de opkomst van vertaalalgoritmes, maar die hebben vertalers ook niet vervangen. Teksten moeten nog steeds gecontroleerd worden op toon en nuance. Het is wel aannemelijk dat de prijs per vertaling of werk omlaag gaat en er dus meer werken in dezelfde tijd gemaakt kunnen worden.’
Waar denk je dat het gebruik van deze KI-modellen heen gaat?
‘Wat ik hoop is dat KI-ontwikkelaars gebruikers meer controle kunnen geven over dit soort algoritmes. In dat geval verwacht ik dat het meer een creatief hulpmiddel gaat worden. Het vergroten van de controle maakt het waarschijnlijk wel minder toegankelijk, maar dat geeft KI-kunst dan weer de mogelijkheid om een eigen expertise te worden. Misschien kan iemand die niet zo goed kan tekenen, maar wel goede ideeën heeft, dan zelf bijvoorbeeld een stripboek maken.’
Ga je deze modellen ook in onderzoek gebruiken?
‘Ik ben door recente ontwikkelingen wel meer geïnteresseerd geraakt in het gebruiken van kunstzinnige KI-algoritmes voor onderzoek. Vooral om onderzoek te doen naar ‘cultureel geheugen’ binnen de modellen. Cultureel geheugen is bijvoorbeeld dat wanneer ik een willekeurig iemand op straat vraag wat het bekendste schilderij in het Louvre is, bijna iedereen de Mona Lisa zal zeggen. Vraag ik het aan zo’n KI-model dat kunst maakt, dan krijg ik een plaatje dat op de Mona Lisa lijkt. Ik ben benieuwd hoe ver die grens ligt en hoe we die kunnen sturen. Als we de KI-modellen meer cultureel geheugen kunnen geven dan sluiten de uitkomsten waarschijnlijk beter aan op de verwachtingen van de gebruikers. Nu sluit het aan op het cultureel geheugen van een enorme internetdatabase waarvan we niet zeker weten wat erin zit.’
Wat is dat culturele geheugen van zo’n database dan?
‘Een van de grotere nadelen van dataverzameling en het verbinden van data, is dat het internet de grootste databron is. Naar mijn idee is het internet geen goede reflectie van hoe we als maatschappij met elkaar om willen gaan. Door de anonimiteit zie je veel vaker bepaalde negatieve uitingen op het internet. Dergelijke vooroordelen en stereotypes kunnen ook in het culturele geheugen van zo’n model terechtkomen. Dat kan dan een vertekend beeld van de werkelijkheid geven door de lens van de internetcollectie.’
Eigen creatie
Om het gesprek met van Noord in de praktijk te brengen, maakte Folia samen met hem een kunstwerk, te zien bovenaan het artikel. De KI Stable Diffusion werd hiervoor gebruikt met de volgende ingevoerde tekst: a painting of an artist in their studio with a window overlooking the city with an easel and paint in the corner.
