‘Nederland heeft er zelf voor gezorgd dat ze gezinshereniging niet legaal kan beperken’
Hoewel het minder in het nieuws is, staan er nog dagelijks lange rijen in Ter Apel en is men nog naarstig op zoek naar extra opvanglocaties. Met universitair hoofddocent politicologie Saskia Bonjour, die het gezinsmigratiebeleid onderzoekt, spreken we over de crisis. ‘Sinds de jaren negentig zien we opvang meer als juridische plicht dan als belangrijke waarde van onze samenleving.’
Door de noodsituatie in Ter Apel, waarbij asielzoekers wekenlang in de buitenlucht sliepen, is de crisis in het asielbeleid voor iedereen zichtbaar geworden. Om meer plekken vrij te maken wil staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel & Migratie, VVD) de gezinshereniging van statushouders uitstellen tot ze een huis hebben. En niet, zoals nu het geval is, wanneer ze een verblijfsstatus hebben.
Waarom wil het kabinet de gezinshereniging beperken?
‘Omdat ze er een zootje van hebben gemaakt. De VVD wil geen asielopvang in Nederland. Dat staat al jaren in hun verkiezingsprogramma’s. Daar hangt mee samen dat ze ontzettend weinig geld hebben gestopt in opvang, het IND, eigenlijk het hele asielsysteem. Nu hebben we crisis op crisis. Sociale woningen zijn weinig beschikbaar. Dus als er eindelijk een besluit is over de status van vluchtelingen, dan is er geen woning. En dus blijven ze in de opvang.
Dit acute probleem wil de overheid nu oplossen door alleen gezinnen toe te laten als er een huis is. Maar de hele situatie is het resultaat van overheidsbeleid. De instroom van asielzoekers varieert de hele tijd. Het ene jaar zijn er 50.000 aanvragen, het volgende jaar 10.000. Dat is heel moeilijk te voorspellen. Bij een lage instroom gooit de overheid steeds alle opvangcentra dicht, terwijl er heel veel goede adviezen op tafel liggen van de Raad voor het Openbaar Bestuur en de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken. Dat zijn adviezen voor lange termijnplanningen die zorgen dat het beleid niet mee jojoot met fluctuaties in de instroom. Als je die adviezen niet opvolgt, krijg je dit soort situaties zoals deze zomer in Ter Apel niet meer. Dat hoeft echt niet. En gezinshereniging beperken vind ik buitengewoon kwalijk en is uiteindelijk voor niemand een oplossing.’
Toch sturen vluchtelingen steeds vaker minderjarige kinderen doelbewust vooruit.
‘Een moreel oordeel hebben over vluchtelingen is een algemene tendens. Als we graag zouden zien dat minder mensen hierheen komen, dan wordt als argument gebruikt: “Het zijn eigenlijk geen goede gezinnen.” Nu ook met de minderjarige kinderen, daaraan wordt het idee gekoppeld dat het slechte ouders zijn. Anders offer je je kind niet op. Die ideeën lopen heel sterk langs een wij-zij-lijn: dit is hoe wij het doen in Nederland en zij doen het anders en verkeerd.’
Ook is het nog niet zo makkelijk als de gezinnen eenmaal herenigd zijn.
‘Sowieso, migratie is best wel heftig. Het is niet happy ever after, met een regenboog erboven. Daar komen allerlei spanningen bij kijken. Je krijgt totaal andere rolpatronen. Het is niet makkelijk om je er als ouder bij neer te leggen dat je kind misschien meer grip op de situatie heeft en dat je dus afhankelijk bent van je kind. Dat is een dynamiek die je in migrantengezinnen vaker ziet. Er zijn veel kinderen die brieven van de gemeente moeten vertalen en met hun ouders naar de dokter gaan. Ik denk dat heel veel vluchtelingengezinnen helemaal geen naïef beeld hebben van een nieuw leven in een ander land. Ze denken niet: melk en honing, als we daar eenmaal zijn wordt alles fantastisch. Ze weten dat als ze hier aankomen ze from scratch moeten beginnen. Ze wegen echt hun opties wel. En ga eens na dat dit dan de beste is.’
Heeft u het idee dat er nu minder draagvlak is voor vluchtelingen dan vroeger?
‘Tijdens de Koude Oorlog was er een meer vanzelfsprekend draagvlak. Er was sterker het idee van een gemeenschappelijke vijand, wat je nu met de oorlog in de Oekraïne ziet. Iedereen die het IJzeren Gordijn weet te passeren was een overwinning voor het Westen. Zeker vanuit links progressief Nederland was er veel steun voor vluchtelingen, ook voor mensen uit Vietnam en Argentinië.
Vanaf de jaren negentig is daar verandering in gekomen. Allereerst omdat het aantal mensen dat in Nederland asiel aanvroeg heel sterk toenam. Misschien speelt ook wel mee dat de rol van het recht in het migratiebeleid veel groter is geworden. Vanaf toen werd vluchtelingen opnemen vooral gezien als een juridische verplichting, die van buitenaf werd opgelegd. In plaats van een kernwaarde van de Nederlandse samenleving, dat je mensen in nood opvangt. Ook ik zeg: “Het mag niet van het EU-recht”, in plaats van: “Dat doe je niet, mafkees”.’
Los van of het een goed idee is of niet, mag je juridisch gezien gezinshereniging wel inperken?
‘Nee. Iedereen die ik gevraagd heb, collega’s bij de rechtenfaculteit, asieladvocaten, het College voor de Rechten van de Mens, ze zeggen allemaal: het mag niet. Het is ook echt niet moeilijk. Ik kan je zo de tekst laten zien van de gezinsherenigingsrichtlijn. Eerst gaat er een hoofdstuk over welke voorwaarden je mag stellen aan gezinshereniging, en vervolgens een hoofdstuk over vluchtelingen waarin staat: al deze voorwaarden mag je niet stellen aan vluchtelingen. Dat komt omdat zij niet terug kunnen naar hun land van herkomst.’
Zijn de regels rond gezinshereniging in Nederland strenger dan in andere landen in Europa?
‘In het algemeen is het Nederlands gezinsmigratiebeleid heel streng, maar voor vluchtelingen niet per se. Dat komt omdat we sinds de Vreemdelingenwet in 2000 maar één vluchtelingenstatus hebben. In andere EU-landen en het overkoepelende EU-recht kun je twee soorten statussen hebben. De een valt onder het oorspronkelijke vluchtelingenverdrag van Genève uit 1951. Daarvoor moet je bewijzen dat je individueel vervolgd wordt vanwege jouw activiteiten, of omdat je tot een bepaalde etnische groep behoort. Maar veel vluchtelingen vluchten voor algemeen geweld zoals een oorlog. Zij vallen onder de subsidiaire bescherming, dat is veel minder juridisch omkleed. Dat volgt uit de algemene mensenrechten van de EU, waarin staat dat je mensen niet terug mag sturen naar een plek waar hun leven in gevaar is.
Vluchtelingen met een subsidiaire bescherming hebben Europees gezien niet hetzelfde recht op gezinshereniging. Tijdens de piek aan vluchtelingen in 2015 hebben sommige landen zoals Zweden, Duitsland en Oostenrijk de gezinshereniging voor mensen met subsidiaire status daarom tijdelijk stopgezet. Dat is legaal. Dat gebeurede ook met het idee dat vluchtelingen dan naar andere landen gaan. Het is echt een poging om minder aantrekkelijk te worden als land. Die regelingen zijn overigens inmiddels opgeheven.
Voor Nederland kan dat niet legaal, omdat Nederland er al in 2000 voor koos om maar één vluchtelingenstatus te hanteren. Dat was een heel bewust besluit, want ze werden helemaal gek van de procedures. Iedere vluchteling in Nederland die subsidiaire bescherming kreeg, procedeerde namelijk door in de hoop op primaire bescherming.’
Inmiddels heeft het kabinet de plannen om gezinshereniging te beperken toch doorgevoerd. Hoe lang gaan ze dat volhouden?
‘Omdat het parlement soeverein is, kun je in Nederland pas een regel aanvechten als die wordt toegepast. Dus we moeten nu wachten totdat er een verzoek voor gezinshereniging wordt afgewezen. Pas dan kan een advocaat in actie komen.’
Gaat het kabinet nog meer maatregels nemen om de instroom van vluchtelingen te beperken?
‘Ik denk het niet, het kabinet zit in een patstelling. Er is een grote politieke kloof in hoe politieke partijen over migratiebeleid denken. Los van deze maatregel die voortkwam uit een acute crisis. Maar om de meerderheid te krijgen voor een wetswijziging op de langere termijn, dat zie ik binnenkort niet gebeuren. En bovendien, het is heel erg ingekaderd door EU-recht. Een asielstop kan alleen als je de EU verlaat. Dat wil de VVD niet, dus daar is geen sprake van.’
