Zoeken naar glimwormen in het Vliegenbos: ‘Het geeft hoop dat nog niet alles verloren is’
Leven er glimwormen in het Vliegenbos in Amsterdam-Noord? Om deze kleine kevertjes in kaart te brengen startte UvA-alumnus Marjolijn van Heemstra het eerste grote glimwormenonderzoek in Amsterdam. ‘We leven in de zesde uitstervingsgolf, een tijd van verlies. Dat je dan om de hoek een heel bijzonder dier kunt vinden, dat vind ik heel troostend.’
‘Ik neem aan dat je niet bang bent in het donker,’ zegt Marjolijn van Heemstra, terwijl we om 21.15 eind augustus de gebaande paden verlaten en dieper het Vliegenbos induiken. De schemering is ingevallen, en tussen de bomen is het gelijk heel donker. Dat was ook precies het idee van wethouder Vliegen, naar wie dit oudste stadsbos in Amsterdam is vernoemd. Een stukje wildernis in Amsterdam waar mensen kunnen dwalen. Het doel van deze avond: zoeken naar de oplichtende kontjes van vrouwelijke glimwormen.
Ongeveer twee jaar geleden liep Van Heemstra hier ook. Het was oktober en ze liep een nachtwandeling met een handvol ecologen. Toen vonden ze bij toeval een kleine kolonie glimwormen, achter in het Vliegenbos. Dat was wereldnieuws, want de glimworm is zeldzaam in Nederland. Ook buiten Nederland komt de kever – worm is de verkeerde diagnose – steeds minder voor. Dat komt door lichtvervuiling en verdroging van de bodem.
Het was niet alleen goed nieuws voor de glimworm, maar ook voor de rest van het ecosysteem in het Vliegenbos. De glimworm is een topsoort van het duistere ecosysteem: als er glimworm zitten in een bos, dan zijn heel veel andere dingen ook in orde, zoals het bodemleven en andere soorten.
2022 Stadsdichter van Amsterdam
2019 Project De Nacht-Wacht – wandelingen door het Vliegenbos
2019 Journalist ruimtevaart De Correspondent
2017 Stichting Marjolijn van Heemstra
2013 Theatermaker bij Theater Rotterdam
2012 Eerste roman De laatste Aedema
2005 Schrijver en theatermaker bij Theater Frascati
2006 Master godsdienstwetenschap aan de UvA
1981 Geboren te Amsterdam
Glimwormenspotters
Sinds die bijzondere ervaring is Van Heemstra gefascineerd door glimwormen. Deze zomer zette ze een glimwormentelling op. ‘Normaalgesproken is juni het hoogtepunt voor de glimworm, en dan dooft het een beetje uit. Dat we ze de eerste keer in oktober zagen is heel opmerkelijk.’
Om meer te weten te komen over de glimworm in het Vliegenbos, schakelde van Heemstra de hulp in van Emile van Loon, statistisch ecoloog aan de UvA. Hij ontwierp een telsysteem en schreef een onderzoekshandleiding voor een officiële telling. Van Heemstra sprak een audioverhaal in en er is een ‘Glam & Glim’- app-groep voor glimwormenspotters. Elke dinsdag en vrijdag deze zomer maken ze een ronde in het Vliegenbos en het Rietland.
Van Heemstra: ‘Ik moet zeggen, we volgen de wetenschappelijke route niet heel strikt. Er zijn drie punten waar je langer moet blijven kijken. Maar ik heb het idee dat de mensen die lopen ook hun eigen plan trekken.’
Lichtpuntje
Het was de zoektocht naar duisternis, die Van Heemstra naar het Vliegenbos bracht. Als redacteur ruimtevaart schreef ze bij De Correspondent veel over de kosmos. Zo kwam ze op het onderwerp lichtvervuiling in Nederland. ‘In Nederland kennen we nauwelijks meer een donkere nacht. In het project De Nacht-Wacht onderzoek ik de waarde van duisternis in een verlichte stad.’
Tijdens haar eerste nachtwandeling in 2019 zag ze toen de glimwormen. ‘Het was een groenig geel dat groeide en doofde tussen de struiken, als kleine ademende lampjes. Ik ging de nacht in, om donker te vinden, en we vonden het licht. Als godsdienstwetenschapper ben ik echt een sucker voor dat soort metaforen.’
Tegelijkertijd is de glimworm voor Van Heemstra een lichtpuntje in de klimaatdepressie. ‘We leven in de zesde uitstervingsgolf, een tijd van verlies. Dat je dan om de hoek een heel bijzonder dier kunt vinden, dat vind ik heel troostend. Het geeft hoop dat nog niet alles verloren is. Mijn verwoede poging om de glimworm te vinden is denk ik ook een soort bevestiging daarvan. Zolang er nog glimwormen in het Vliegenbos zitten zijn er nog lichtpuntjes.’
Nog geen glimwormen
Maar vooralsnog zag niemand een glimworm in het Vliegenbos of Rietland deze zomer. Misschien vanwege de droogte. Vorig jaar, half juli, zag Van Heemstra ze voor het laatst.
Ook wij hebben geen geluk op deze avond. Al wekte het licht van de tennisbaan op de bladeren af en toe wel de indruk van een glimworm. De officiële telling is eind augustus afgelopen. Maar Van Heemstra blijft natuurlijk nog wel af en toe kijken. In ieder geval tot oktober.
