Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Steven Lek (CC BY-SA-4.0)
wetenschap

‘De boer wordt door velen nog steeds gezien als de authentieke Nederlander’

Sija van den Beukel,
1 juli 2022 - 10:10

De verheerlijking van het platteland speelt een grote rol in de stikstofcrisis. En daar doen boeren hun voordeel mee, stelt Esther Peeren, die als hoogleraar Cultural Analysis onderzoek doet naar de verbeelding van het platteland. ‘Het platteland is voor veel Nederlanders het hart van het land, en de boeren zijn daarmee verbonden.’

Voor hoogleraar Esther Peeren waren de boerenprotesten over de stikstofplannen geen verrassing. Voor haar onderzoek naar de verbeelding van het platteland, volgt ze de boerenprotesten vanaf de eerste golf op de voet. Dat was in 2019, toen politicus Tjeerd de Groot opriep tot het halveren van de veestapelSamen met promovendus Anke Bosma schreef ze er een artikel over.

 

Het viel haar toen al op dat de reactie van het Nederlandse publiek en de politici in het begin heel begripvol en positief was, zelfs toen de protesten vrij gewelddadig werden. Terwijl je dat niet ziet bij protesten van Extinction Rebellion en tegen Zwarte Piet. ‘Ik vind dat contrast veelzeggend. Dat heeft volgens mij alles te maken met hoe we aankijken tegen boeren: zij kunnen rekenen op begrip als ze protesteren voor hun eigen hachje, terwijl mensen die protesteren voor mensenrechten en de aarde een stuk minder sympathiek worden afgeschilderd.’

Foto: Monique Kooijmans (Folia-archief)
Esther Peeren

Hoe komt het dat de boer een uitzonderingspositie heeft?
‘De boer wordt nog steeds gezien als de authentieke Nederlander. De agrarische sector hangt voor de Nederlanders samen met het idee van nationale identiteit. Het platteland is het hart van het land en de boeren zijn daarmee verbonden. Daarom hebben ze een bepaalde status.’

 

Hoe kijken we als Nederlanders vanuit de stad naar het platteland?

‘Met een romantische blik. Alle ongemakken in de stad, veel mensen op elkaar, drukte chaos, anonimiteit, daar zet je dan het platteland tegenover. Dat is een plek waar je tot rust kunt komen, waar het gemoedelijk en veilig is en mensen elkaar kennen. Die verheerlijking wordt aangemoedigd door televisieprogramma’s als Boer Zoekt Vrouw, en Nieuwe Boeren. Die presenteren het platteland als alternatief voor een leven in de rat race en als dé plek om weer tot je authentieke zelf te komen. Waar je gezellig met je buren koffiedrinkt, koeien melkt en schapen scheert. Maar dat soort boerenbedrijven bestaan nauwelijks nog op het platteland. Het zijn veel meer grootschalige boerenbedrijven. Wat we zien van het platteland in programma’s als Boer Zoekt Vrouw is dus heel beperkt.’

 

Maar kennelijk is dat wel wat mensen willen zien?

‘Dat is precies het punt, mensen willen het geromantiseerde beeld voorgeschoteld krijgen.’

Klopt het dan ook dat de boeren zich niet gezien voelen in dat plaatje?

‘Daar wordt het interessant, want de boeren willen niet echt gezien worden. Zij willen ook dat romantische beeld in stand houden. Ze willen dat wij denken aan het romantische platteland met kleine boerderijen waar een boer in z’n eentje een boerderij runt. En niet aan de megastallen van miljonairs die zelf niet met hun laarzen in de modder staan. Dat is precies wat ze proberen onzichtbaar te houden. Migrantenarbeid in de agrarische sector blijft helemaal buiten beeld. Terwijl huisvesting van migranten een enorm probleem is: mensen worden echt onder onacceptabele condities behuisd.’

 

Hoe brengen de boeren dat beeld naar buiten?

‘Het is een grote lobby en er zit ook echt geld achter de lobby. Zo wordt de politieke partij de Boeren Burger Beweging (BBB) gesponsord door veevoerbedrijven. Ook Yvonne Jaspers wordt betaald door een veevoerbedrijf om het programma Onze Boerderij te maken. De strekking van het programma: boeren worden constant dwarsgezeten door het overheidsbeleid. Ook nu benadrukt belangenbehartiger Agractie steeds dat het om grassroot-protesten gaat die niet georganiseerd worden. Het is veel sympathieker dan als je denkt dat boer Jan en boer Kees ’s ochtends spontaan naar de snelweg gaan en daar de weg versperren en een hooibaal in brand steken.

Maar het blijkt dat de grote bedrijven wel degelijk boeren aanmoedigen om te protesteren. De Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO) Nederland zit qua beeldvorming in een soort split. Die schuift twee verhalen naar voren. Aan de ene kant het Nederlandse boerenbedrijven als een hoogwaardige, internationale sector die enorm innoveert. En aan de andere kant het verhaal van de boer die nauwelijks zijn hoofd boven water kan houden.’

‘Boeren hebben wel degelijk een punt als ze zeggen dat ze zich ongezien voelen op het nationale toneel’

Hebt u begrip voor de boeren?

‘Historisch gezien klopt het dat er tegenstrijdigheden zijn geweest in het overheidsbeleid waar boeren de dupe van werden. Ook wordt de ongelijkheid tussen stad en platteland steeds groter. Er verdwijnen veel voorzieningen zoals busvervoer, ziekenhuizen en scholen van het platteland. Boeren hebben wel degelijk een punt als ze zeggen dat ze zich ongezien voelen op het nationale toneel. Maar het is niet zo dat dit stikstofbeleid nu uit de lucht komt vallen. Het is al jaren geleden aangekondigd dat het beleid op een bepaald moment aangescherpt zou worden en dat deze sector daardoor getroffen zou worden als ze op de oude voet verder zouden gaan.’

 

Het gaat veel over het onbegrip voor de boeren, maar moeten de meer ‘radicale’ boeren volgens u wel begrepen worden?

‘Het discours dat de boeren voeren laat zich heel makkelijk koppelen aan de meer extreemrechtse politieke partijen. Thierry Baudet en Geert Wilders zijn in 2019 ook echt op de protesten gesprongen. Boeren rijden rond met de ‘Confederate flag’ en homofobische en hypermasculiene teksten. Ik denk dat daar kritisch naar gekeken moet worden. Het gaat niet alleen over het behartigen van de belangen van de boeren. Het gaat ook over een terugkeer naar een traditioneel beeld van man-vrouw verhoudingen, allochtonen versus autochtonen, het tegengaan van migratie. In plaats van begrip te tonen voor de boeren maar niet voor andere protestbewegingen, zou er gelijke behandeling moeten zijn van mensen die protesteren, zeker als ze dit doen met gebruik van geweld. Dat het lijkt alsof boeren ongestraft hun gang mogen gaan, vind ik best schokkend.’

 

‘De boeren weten dat er vrij veel tolerantie is bij de autoriteiten en dus duwen ze tegen die grens aan’

Moeten de politie en de overheid harder optreden tegen de boeren?

‘De politie reageert heel dubbelzinnig. De boeren worden wel beboet, maar toch wel vrij terughoudend. Er is constant een poging om met hen in dialoog te gaan. Die neiging tot vergoelijking van radicale acties zie je niet bij andere groepen die protesteren. Ik denk dat er ook sprake is van een wisselwerking. De boeren weten dat er vrij veel tolerantie is bij de autoriteiten en dus duwen ze tegen die grens aan. Als de grens harder wordt getrokken, weet ik niet hoeveel boeren er nog blijven protesteren. Maar zolang er sympathie is voor de boeren, is het ook lastig voor de autoriteiten om hard in te grijpen.’

 

Moet het romantische beeld wat we hebben van het platteland veranderen?

‘Ja, maar dat is lastig omdat er een emotionele gehechtheid is aan het platteland. Juist omdat we een plek nodig hebben waar alles wel goed en eenvoudig is. Dat zag je ook tijdens de coronacrisis heel erg. Mensen dachten: corona is een probleem van de stad, dus we gaan naar het platteland. Uiteindelijk bleek dat corona zich ook op het platteland verspreidde en dat het geen veilig toevluchtsoord was vanwege het kleine aantal ziekenhuisbedden. Ook kwam de cottage core-trend tijdens de pandemie heel erg op. Mensen gingen doen alsof ze op het platteland waren, door zuurdesembrood te bakken, bloemen te schikken en jurken aan te trekken waarmee ze zichzelf door graanvelden zagen rennen. Er is behoefte aan een plek waarnaar je kunt ontsnappen. En het platteland vervult die rol voor veel mensen. Om dat zo te houden, willen ze niet horen dat er op het platteland bijvoorbeeld ook veel vervuiling en criminaliteit is.’

Lees meer over