UvA-geograaf schreef boek over de heg: ‘Je kunt er zelfs een op je balkon planten’
De heg heeft maar liefst 21 voordelen voor mens en natuur, beschrijft UvA-biogeograaf Kenneth Rijsdijk in zijn boek Heg, een behaaglijk landschap voor mens en natuur. Hij pleit voor de terugkeer van de heg in Nederland. ‘Ook op je dakterras kun je struikachtige planten plaatsen.’
Tijdens een fietstocht door Noord-Nederland viel het UvA-biogeograaf Kenneth Rijsdijk op hoe leeg en saai het landschap was. Rond diezelfde tijd publiceerden Duitse wetenschappers dat het aantal insecten in Nederland, Duitsland en Engeland de afgelopen dertig jaar met 75 procent gedaald was. Rijsdijk vroeg zich af of, naast het gebruik van ammoniak en pesticiden, ook heggen daar een rol in hadden gespeeld.
Vroeger stond Nederland vol met heggen. Door stads- en dorpsuitbereidingen en door de schaalvergroting van de landbouw na de Tweede Wereldoorlog verdween echter een groot deel van de heggen uit het landschap. ‘225.000 kilometer heg is weggehaald, daarmee kun je vijf keer rond de aarde.’
Zelfs als je geen tuin hebt, maar alleen een dakterras of een balkon, kun je helpen met heggen plaatsen. Drie tips van Kenneth Rijsdijk:
1. Het leukste is als je inheemse planten kunt nemen, planten die van oorsprong in Nederland voorkomen. Dat kan een klimop zijn, een meidoorn, een krentenboompje, kleine pruimpjes of een liguster.
Zoek je een kleinere plant, dan kun je kiezen voor hop, hortensia, vlinderstruik, de gewone klimop (hedera) en heggenrank.
2. Als je dan ook nog een biologisch stekje kunt kopen, ben je helemaal goed bezig.
3. Oefen invloed uit op je ouders als ze een tuin hebben. En overtuig ze ervan om geen tegels in de tuin te plaatsen en een schutting door een heg te vervangen.
21 voordelen van de heg
Rijsdijk, die zelf in zijn tuin een boerenhaag heeft staan, een combinatie van liguster, meidoorn en een krentenboompje, deed drie jaar lang onderzoek naar de heg. Hij ontdekte 21 functies van de heg. ‘De heg zorgt voor een gezondere omgeving voor de mens door stikstof en fijnstof af te vangen. Ook trekt de heg bijen en insecten aan die gewassen bestuiven en plagen bestrijden. Een paar honderd meter vanaf de heg, tot in de akker, is dat effect meetbaar.’
Een landschap zonder heggen is een ziektelandschap, zegt Rijsdijk. Niet alleen breekt een heg de wind, waardoor plaagdeeltjes of virussen zich minder gemakkelijk verspreiden over het landschap. Ook muizenpopulaties kunnen zonder heggen exploderen die zoönosen gemakkelijk kunnen verspreiden. Heggen trekken kleine roofdieren die muizen vangen aan, zoals marters en bunzings.
Al eeuwen is bekend dat heggen een belangrijke rol spelen tegen overstromingen omdat ze de waterstroom onderbreken. De bodem onder de heg neemt meer water op door wortels en holletjes van bodembeestjes de grond doorlatend hebben gemaakt. Ook biedt een heg schaduw en vormt het een brug voor dieren tussen natuurgebieden. Zo kan Rijsdijk nog wel even doorgaan. ‘Mijn verwachting is dat hoe meer heg je hebt, hoe meer profijt je hebt van al die functies.’
Zijn boek is een oproep om meer heggen te planten. ‘We moeten met z’n allen aan de slag om Nederland groener te maken en de heg is daar een mooi middel voor. Nederland wordt heter en de buien worden intenser. Heggen bieden verkoeling en zorgen voor waterafvoer. Je hele tuin betegelen is wel echt het domste wat je kunt doen. Ook op je dakterras kun je een paar struikachtige planten plaatsen. Vanuit de eilandbiogeografie weten we dat hoe meer eilandjes van struiken er bij elkaar zitten, hoe meer insecten en dieren daar profijt van hebben.’
Noodplan
Er ligt al een deltaplan voor biodiversiteitsherstel bij de regering sinds vorig jaar maart. In dat plan staat dat landschapselementen zoals heggen terug moeten keren in het landschap. Rijsdijk: ‘Dat plan ligt nog steeds onder op een stapel. Terwijl het een noodplan is, zoals het eerste deltaplan na de watersnoodramp in 1953. De urgentie voor het plan is enorm: het gaat zo ontzettend slecht met de natuur.’
Rijsdijk hoopt met zijn boek politici aan te zetten tot actie. ‘Voor een half miljard euro per jaar kun je het deltaplan uitvoeren. Dat is wat je minimaal moet doen voor het onderhoud van je landschap. Ook liggen er miljarden om de stikstofproblematiek op te lossen, daar kunnen heggen ook een bijdrage aan leveren.’
Niet alleen de overheid moet in actie komen, ook banken en retailers moeten boeren helpen meer heggen te plaatsen. ‘Als een boer zijn taak verbreedt en bijdraagt aan de gezondheid van mensen, dan is het niet meer dan logisch dat een boer daar ook voor betaald krijgt,’ zegt Rijsdijk. ‘Een heg is niet bewerkelijk. Je hoeft ze niet als een sierheg in een kubus te scheren, maar juist een beetje verwaarlozen om een goed effect te hebben. Wel nemen ze landbouwgrond in beslag. Dat kost zo’n anderhalve euro per meter heg. Daar moet geld voor vrijkomen, het kan niet zo zijn dat supermarkten miljarden aan winst maken, terwijl 30 procent van de boeren nog onder de armoedegrens leeft.’
Stekjes in de grond
Rijsdijk schrijft het boek onder zijn eigen titel, de opbrengst die hij er mee maakt gaat naar de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) die al jaren bezig zijn om de heg te herintroduceren in het landschap. Daar betalen ze boeren ook voor, zoals in de Ooijpolder bij Nijmegen. ‘Ik heb zoiets van, verdomme, we moeten wat doen. En dit is nog relatief simpel, stop stekjes in de grond en na drie jaar heb je een prachtig hegje op je tuin of op je akker.’
Naast een pleidooi om meer heggen te plaatsen, wil Rijsdijk ook andere wetenschappers en studenten aanmoedigen zelf een boek te schrijven over hun onderzoek. ‘Ik ontdekte dat het eigenlijk niet heel moeilijk was. Je schrijft een soort dagboek over een interessant onderwerp. Gebaseerd op wetenschap en mijn mening over wat we zouden moeten doen. Het is een manier om wetenschappelijke kennis te delen en het is ook nog eens heel erg leuk.’
Kenneth Rijsdijk, Heg, een behaaglijk landschap voor mens en natuur. Uitgeverij Noordboek, € 14,90.
