De arts is nog steeds een man; en daarvoor betalen vrouwelijke artsen en patiënten de prijs
De gezondheidszorg is ingericht naar mannelijke maatstaven, ondanks de toename van vrouwelijke artsen. Niet alleen vrouwelijke artsen, maar ook vrouwelijke patiënten ondervinden daar de nadelen van. Dat concludeert UvA-hoogleraar Kiki Lombarts (Amsterdam UMC) in een artikel in New England Journal of Medicine. ‘Je kunt nog zoveel vrouwen laten instromen in de geneeskunde, zolang het mannelijke model de standaard blijft, wordt het grote probleem niet opgelost.’
Zoals de feministische romanschrijfster Virginia Woolf eens schreef: ‘Science, it would seem, is not sexless; she is a man.’ In diezelfde geest stelt Kiki Lombarts, hoogleraar Professional Performance van artsen bij Amsterdam UMC dat de geneeskunde niet genderneutraal is – ze is mannelijk.
Het is op eieren lopen om de man-versus-vrouw-discussie te vermijden, zegt Lombarts aan de telefoon. ‘Daar worden we met z’n allen zuur van, en polariseren helpt niet.’ Met het artikel dat ze samen met internist, Stanford-hoogleraar en wereldberoemd romanschrijver Abraham Verghese schreef, probeert ze juist de nuance op te zoeken.
De aanleiding voor haar artikel was de enorme instroom van vrouwen in de geneeskunde. In Europa is de meerderheid van artsen al vrouw, in Amerika binnenkort ook. Maar levert dat ook meer aandacht op voor de patiënt als mens, vroeg Lombarts zich af. En leidt het ook tot een minder exclusieve technische blik? Dat bleek niet het geval. ‘Je kunt nog zoveel vrouwen laten instromen in de geneeskunde, zolang het mannelijke model de standaard blijft, wordt het grote probleem niet opgelost,’ concludeert ze.
Mannelijk perspectief
De geneeskunde is nog steeds sterk georganiseerd vanuit het mannelijke perspectief, omdat artsen historisch gezien mannen waren. Lombarts: ‘We rekenen artsen of op hoeveel patiënten ze zien, hoeveel behandelingen ze doen, hoeveel ze verdienen, hoeveel onderzoek ze daarnaast doen en hoeveel geld ze binnen halen. Dat zijn allemaal masculiene targets.’
Vrouwelijke dokters worden systematisch professioneel benadeeld, ondergewaardeerd, onderbetaald, gediscrimineerd en buitengesloten, stelt Lombarts. Zelf geloofde ze lang niet in het glazen plafond. ‘Ik dacht: “Als je maar hard werkt dan kom je er wel”, maar die schellen zijn wel van mijn ogen gevallen.’
Patiënten van vrouwelijke dokters zijn beter af
Wat betekent deze masculiene wereld voor de patiënt, wilde Lombarts weten. In breed opgezette studies binnen de westerse heelkunde, chirurgie, interne geneeskunde en cardiologie, trof ze aan dat patiënten van vrouwelijke dokters beter af waren qua sterftecijfers, complicaties van ingrepen, behandelingen en heropnames. Vrouwelijke patiënten die behandeld werden door mannelijke artsen waren het slechtste af; mannelijke dokters maken onderscheid tussen hun mannelijke en vrouwelijke patiënten, terwijl vrouwelijke dokters dat niet doen.
Dat verandert zodra het team diverser wordt: een studie toonde aan dat mannelijke cardiologen betere zorg gingen verlenen aan hun vrouwelijke patiënten als ze meer samenwerkten met vrouwelijke cardiologen. Hetzelfde wordt overigens gezien bij instroom van andere minderheden. Een zwarte dokter in een verder witte vakgroep van artsen zorgt ervoor dat álle dokters beter zorgen voor hun zwarte patiënten.
Compassie als extraatje
De vraag is natuurlijk hoe het komt dat artsen met feminiene kwaliteiten betere zorg verlenen? Daar heeft Lombarts het ultieme antwoord nog niet op gevonden. Vrouwelijke artsen zouden op een andere manier werken, suggereren studies. Ze zouden beter luisteren, beter communiceren en meer tijd nemen voor de patiënt. Lombarts: ‘We weten uit onderzoek dat de patiënt meer vertrouwen heeft in een empathische en compassievolle dokter en beter onthoudt wat er wordt gezegd. Meer vertrouwen leidt tot een grotere therapietrouw. Dat zou een mogelijke verklaring kunnen zijn.’
Ook al blijkt uit onderzoek dat patiënten baat hebben bij een compassievolle dokter, toch wordt compassie op de opleiding niet expliciet onderwezen, maar ervaren als een extraatje. Er wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen geneeskunst en de geneeskunde. Lombarts: ‘Maar een stukje van de geneeskunst, empathie, goed luisteren, compassievol zijn, dat verschuift ook naar de geneeskunde, omdat wetenschappelijk is aangetoond dat het betere uitkomsten geeft. Die stem moeten we veel meer integreren.’
Zelf denkt Lombarts dat de verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke artsen ook komen door het selectie-effect omdat vrouwen gedurende hun hele medische carrière benadeeld worden. ‘Een vrouwelijke chirurg heeft harder moeten werken dan een mannelijke chirurg om in opleiding te komen en medisch specialist te worden. En daarom denk ik dat alleen de beste vrouwen het ook zover schoppen.’
Terug naar de tekentafel
Is er over dertig jaar niet al veel veranderd, als de ‘oude garde’ vertrokken is? Lombarts denkt van wel. Ze ziet nu al een jonge generatie dokters, zowel mannen als vrouwen, die inclusiever denken en kijken. Maar de verandering gaat te traag. Het blijkt dat ook vrouwen zich aanpassen naar het mannelijk model, waardoor dit langer blijft bestaan dan nodig is. Lombarts: ‘Uiteindelijk wil je de beste patiëntenzorg realiseren. Dan moeten we terug naar de tekentafel om ruimte te maken voor álle menselijke kwaliteiten in het gezondheidszorg.’ Een goede dokter heeft volgens Lombarts een koel hoofd en een warm hart. ‘Maar als we onze indicatoren alleen op dat koele hoofd blijven richten kan de zorg niet veranderen.’
