Waar een wil is, is geschiedenis
Vier jaar na zijn magistrale biografie over de liberale negentiende-eeuwse staatsman Thorbecke komt historicus en UvA-hoogleraar Remieg Aerts met een nieuwe boek: een bundel essays over geschiedenis, nationaliteit en politiek, maar ook over functie en doel van de geschiedwetenschap.
‘Geschiedenis als willenschap’ is de titel van de inleiding die UvA-historicus en hoogleraar Remieg Aerts meegeeft aan zijn nieuwe boek Denkend aan Nederland. Over geschiedenis, nationaliteit en politiek. Misschien is er wel geen betere term te vinden dan de term ‘willenschap’ om aan te geven hoe zeer de geschiedenis – en ook de geschiedenis die Aerts in dit boek presenteert – een kwestie is van ‘willen’, een overtuiging die ook al sprak uit zijn boek over Thorbecke, dat de titel Thorbecke wil het kreeg.
Welke geschiedenis je wil vertellen, van wie wil je de geschiedenis vertellen, hoe en voor wie wil je de geschiedenis vertellen is een vraag die iedere historicus zich zal stellen. Dat daarbij keuzes moeten worden gemaakt is evident, zeker in een tijd waarin nieuwkomers ook hún geschiedenis verteld willen hebben. Wíl je de traditionele geschiedenis dan nog vertellen of wil je ook een ander geschiedenis vertellen, met andere invalshoeken? Die discussie speelde twee jaar terug in Leiden waar de leerstoel ‘vaderlandse geschiedenis’ werd omgedoopt in ‘Nederlandse geschiedenis’, een kwestie die volgens sommige betrokken om meer ging dan alleen een naam.
Tragisch
Hamvraag is steeds waartoe de (Nederlandse) geschiedenis dient, meent Aerts. Geschiedenis moet ‘dienstbaar’ zijn en heeft als zodanig vijf functies, schrijft hij: geschiedenis als identiteitsfabriek die bijdraagt aan de identiteitsvorming van burgers; bevordering van kritisch burgerschap; bewustwording, stemgevend en waarschuwend; beleidsondersteund als zogenoemde Applied history; en geschiedenis als expertise waar burgers en de samenleving hun voordeel mee kunnen doen.
Discussies over nationale geschiedenissen gaan over eigenaarschap en gebruik ervan. Want wie horen er in die geschiedenis thuis en op welke plaats? Het is een vraag waar historici een antwoord op willen geven, maar lang niet alleen zij. ‘Historici zijn maar zeer ten dele eigenaar van hun studiegebied,’ constateert Aerts. Hoe ‘tragisch’ sommige historici dat ook vinden, geschiedenis ontstaat altijd en overal, ook buiten het domein van de historicus en de geschiedwetenschap.
Geschiedenis maken
Aan de hand van dergelijke vragen en constateringen is Aerts aan de slag gegaan met het maken van zijn nieuwe boek. Hij wil laten zien, schrijft hij, hoe voorstellingen van Nederlandse geschiedenis, opvattingen over nationaliteit en de vormgeving van politiek gemáákt worden. Dat doet hij aan de hand van een twaalftal essays waarin uiteenlopende historische kwesties en thema’s aan de orde komen in een vlot geschreven en toegankelijke stijl. Het zijn natuurlijk essays die passen in Aerts’ functionele, dienstbare geschiedenis, maar daarom niet minder interessant of misschien wel juist interessant.
Een essay over hoe de nationale Nederlandse geschiedenis werd gevormd; een essay over nut en onnut van de natiestaat; verhalen over de nationale identiteit; een essay over de ‘contructie’ van de Gouden Eeuw; over hoe Nederland toch zo’n ‘Oranjerepubliek’ kon worden waar het republicanisme uiteindelijk ver te zoeken blijkt; over hoe de emotie in de politiek en het parlement belandde en de stijl van politiek bedrijven veranderde; en over de verzuiling en de Nederlandse omgang met tolerantie en verschil. Wie nog denkt dat intolerantie en scheldpartijen via de (sociale) media vooral van deze tijd zijn, leze het boek van Aerts waarin verschillende tot de verbeelding sprekende anekdotes worden opgedist waaruit blijkt hoe het al in de achttiende eeuw behoorlijk mis kon gaan, maar men uiteindelijk toch ook een ‘pragmatische omgangsoecumene’ wilde vinden. En vond.
Remieg Aerts, Denkend aan Nederland. Over geschiedenis, nationaliteit en politiek (Prometheus, 2022), ISBN 978 90 446 41 110 Prijs: €35,-
