Sterren kijken met Anton Pannekoek Instituut op Museumplein: ‘Lijkt wel 3D’
Om de honderdste verjaardag van het Anton Pannekoek Instituut – het sterrenkundig instituut van de UvA – te vieren organiseert het instituut evenementen rond ‘stoepsterrenkunde’. Met halfvolle maan en bij helder weer gaan UvA-sterrenkundigen de stad in met telescopen om voorbijgangers een kijkje te laten nemen.
Rond zeven uur op woensdagavond verzamelen vier promovendi van het Anton Pannekoek Instituut (API) en outreach coördinator Esther Hanko zich rond twee telescopen op het Amsterdamse Museumplein. Het is extreem helder weer, geen wolkje aan de lucht. Wel is het koud, maar dat mag de pret niet drukken, zegt Hanko: op kou kun je je kleden. ‘Ik heb nog een skibroek bij me.’
.jpg)
Aarzelend komen nieuwsgierige voorbijgangers polshoogte nemen. Na een aanmoediging van Hanko nemen ze een kijkje in de telescoop. De halfvolle maan steekt helder af, en door de schaduwen zijn de kraters haarscherp te zien. ‘Het is de maan!’ roept een kijker verrast.
Juist bij een halfvolle maan kun je in de schaduwen de kraters nog veel beter zien, vertelt Hanko. ‘De volle maan is meer “wham”, dan zie je die contrasten niet, dat is voor leken niet zo interessant.’ Wanneer de maan ook heel mooi is, is wanneer-ie een sikkel is, vervolgt ze. ‘Dan heb je een asgrauw schijnsel, in het Engels heet dat earthshine. Dan zie je dus naast de sikkel ook de reflectie van het verlichte deel van de aarde op de maan. Dat is echt een romantisch beeld.’
Hanko heeft nog meer interessante weetjes. ‘Wat heel gaaf is: het schaduwspel van de manen van Jupiter. Jupiter heeft vier manen en wanneer die voor de planeet langsgaan, kun je door de telescoop de schaduwen zien op die enorme planeet. Dus dat is de plek waar op dat moment een zonsverduistering is. Dat geeft ook echt zo’n 3D-gevoel, dat is echt, wauw. Na de zomer kun je dat weer zien.’ Op dit moment van het jaar staan kun je ’s nachts geen planeten spotten. ‘Wel is Venus vlak voor zonsopgang te zien,’ zegt Hanko. ‘In de horizon in het zuidoosten. Hij is echt best fel, de felste planeet.’
De andere telescoop staat op Sirius gericht, de helderste zichtbare ster. In de telescoop zie je een helder lichtvlekje, maar niet veel meer. ‘Dat komt door de turbulentie in de atmosfeer’, vertelt promovendus Danté Hewitt. ‘Hoe hoger we de telescoop richten, hoe minder we daar last van hebben.’
‘Waarom doen jullie dit?’ is een vraag die veel voorbijkomt. ‘Gewoon omdat het leuk is’, is het eerste antwoord. En ook ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het API, nauturlijk. Naast de openbare sterrenkijkavonden die op het Science Park worden georganiseerd wilden de onderzoekers ook iets naar de mensen brengen. Dat doen ze onder andere in de vorm van landelijk initiatief stoepsterrenkunde, maar ook met de vorig jaar geïntroduceerde bibliotheektelescopen, waarmee ze sterrenkijken dichter bij het publiek willen brengen. Vier promovendi van het API begeleiden het sterrenkijken als onderdeel van hun onderwijstaak. Anderen komen vrijwillig. ‘Mensen in de stad zijn vaak onderweg ergens naartoe en kijken zelden naar boven’, vertelt promovendus Hinna Shivkumar. ‘Met de telescopen willen we ze wel naar boven laten kijken.’
Er is veel animo voor de twee telescopen. Op een vrijdagavond begin februari stonden de sterrenkundigen hier ook. Hanko: ‘Toen was er echt geen kip, nu zie je zoveel meer mensen op straat.’ Sommige mensen komen alleen een kijkje nemen, andere blijven langer om vragen te stellen. Een oudere vrouw vertelt een verhaal over hoe haar moeder al op haar achttiende een boek kreeg over astronomie.
Het heeft iets verbindends, om zo samen op deze aardkluit naar de hemel te turen. Hewitt: ‘Veel mensen die hier komen zijn eerst nog wat aarzelend, maar als ze in de telescoop hebben gekeken zie je een glimlach op hun gezicht verschijnen.’ Daar sluit Hanko zich bij aan: ‘Het is echt heel leuk hoe mensen reageren, dat geeft ontzettend veel energie.’
Over een maand, als het weer halfvolle maan is gaan ze weer. Dan is de kans op helder weer ook groter. Maar dan staan ze er niet vanaf zeven uur. ‘Het is dan zomertijd, dus wordt het pas later donker.’
Dit weekend, van 11 tot 13 maart, vinden de Nationale Sterrenkijkdagen plaats. Op tientallen plekken in Nederland kun je door een telescoop komen sterrenkijken.
