UvA-promovendus: ‘Eerder boosteren had deze golf niet voorkomen’
De coronavarianten die nu rondgaan, kunnen worden bestreden met een boosterprik van de vaccins die nog op de plank liggen, blijkt uit onderzoek van UvA-wetenschappers aan het Amsterdams UMC. Maar blijft het bij die ene booster? UvA-promovendus Mitch Brinkkemper: ‘Ik kan me voorstellen dat het een terugkerend vaccin gaat worden, zoals bij de griepvaccinaties.’
Een extra vaccinatie werkt voldoende tegen de varianten die nu rondgaan, publiceerden UvA-wetenschappers afgelopen vrijdag in NPJ Vaccines. De publicatie sluit aan bij een groeiend aantal onderzoeken met vergelijkbare resultaten. Maar met nieuwe varianten zoals de Zuid-Afrikaanse omikron-variant in het vizier werken wetenschappers aan betere vaccins.
Brinkkemper werd aangenomen bij Amsterdam UMC om onderzoek te doen naar hiv. Toen de coronapandemie uitbrak switchte hij samen met vele anderen naar het SARS-CoV-2-onderzoek dat topprioriteit kreeg. ‘Als ik voor de pandemie aan mensen vertelde dat ik aan vaccins werkte, dan was de reactie vaak “O, leuk”. Nu is er veel meer interesse.’
Waar hebben jullie onderzoek naar gedaan?
‘Op dit moment worden bijna alle besmettingen in Nederland veroorzaakt door de delta-variant. Dit is wereldwijd de dominante variant. De originele Wuhan-variant van SARS-CoV-2, waar het huidige vaccin tegen ontworpen is, gaat niet meer rond. We weten dat de bescherming van het vaccin tegen sommige varianten lager is dan voor het originele virus. Wat we in deze studie in proefdieren hebben onderzocht, is of een derde vaccinatie het aantal antistoffen tegen de varianten verhoogt. Dit blijkt inderdaad zo te zijn.’
Met andere woorden, een extra dosis van hetzelfde vaccin werkt?
‘Ja, het vaccin dat we nu hebben kan worden gebruikt om de varianten die er nu rondgaan te bestrijden.’
En werken deze vaccins ook tegen de omikron-variant?
‘Dat hebben we nog niet kunnen testen, omdat we eerst de omikron-variant nog moeten maken in het lab. Als we die eenmaal hebben kunnen we dat onderzoek vrij snel doen, omdat we serumsamples, afgenomen van gevaccineerde mensen en dieren, hebben liggen waarop we meteen kunnen testen. We kunnen dan achterhalen of deze samples antistoffen bevatten die de omikron-variant neutraliseren.’
Een booster is in feite een gewone vaccinatie die de immuunrespons versterkt door nieuwe antistoffen tegen het virus te maken. Hiervoor worden de vaccins gebruikt die gemaakt zijn door Pfizer en Moderna, gebaseerd op het originele virus uit Wuhan. Ook tegen veel nieuwe varianten van het virus werkt een boosterprik.
Jullie maken het virus zelf?
‘Ja, je kunt op meerdere manieren bepalen of antistoffen opgewekt door een vaccin het virus kunnen neutraliseren. Dit kan met het wildtype virus, dat mensen bij zich dragen. Die gebruiken ze onder andere in het Erasmus MC in Rotterdam. Dat moet wel gebeuren in een lab met een hoog veiligheidsniveau.
Wij testen met een pseudovirus dat we maken in het lab. Dat moet ook gebeuren in een lab met een hoog veiligheidsniveau, maar het is minder risicovol. Wij gebruiken daarvoor een virusbackbone met een aantal aanpassingen die het minder gevaarlijk maken. Daar voegen we een spike-eiwit aan toe van de variant waartegen we willen testen, in dit geval de omikron-variant.’
Had de huidige avondlockdown voorkomen kunnen worden als Nederland eerder was begonnen met de boosterprikken?
‘Ik denk dat als je een paar maanden eerder begonnen was, we daar nu wel resultaten van hadden gezien. Al denk ik niet dat het een wereld van verschil was geweest, het had deze golf niet kunnen voorkomen. Een deel van de mensen die nu in het ziekenhuis liggen was dat waarschijnlijk wel bespaard gebleven.’
Moderna en Pfizer doen onderzoek naar een boosterprik die specifiek op een van de varianten gericht is. Deze boosters zijn nog niet op de markt. Dat is nu ook nog niet echt nodig, want de huidige vaccins werken goed genoeg. Mocht het nu blijken dat omikron-variant heel resistent is tegen de huidige vaccins, dan kunnen Pfizer en Moderna heel snel een specifieke booster tegen omikron-variant maken.
Waarom zijn de boosters alleen voor de ouderen?
‘De hoeveelheid antistoffen in het bloed die wordt opgewekt na een vaccinatie neemt af over tijd. Bij ouderen en mensen met een zwakker immuunsysteem zal dit sneller gaan dan bij jongeren. Die moeten dus het eerst geholpen worden. Ook zijn die het eerste ingeënt. Uiteindelijk denk ik dat iedereen, jong en oud, gebaat zal zijn bij een boosterprik.’
Zijn drie vaccinaties genoeg?
‘Het is moeilijk in te schatten, maar ik denk niet dat dit onze laatste prik zal zijn. Ik kan me voorstellen dat het een terugkerend vaccin gaat worden, zoals bij de griepvaccinaties.’
Is het geen kwestie van een beter vaccin ontwikkelen dat tegen meerdere varianten beschermt?
‘We zijn bezig met een studie waarin we de spikes van meerdere varianten combineren in één vaccin. De vaccins die nu worden ingezet bestaan uit het spike-eiwit van één virus. Door spikes van meerdere varianten te combineren in één vaccin, proberen we een immuunrespons op te roepen met meer diversiteit die mogelijk beter kan beschermen tegen een toekomstige variant.
De omikron-variant is eigenlijk een hele goede kans om dat uit te testen. We hebben namelijk dieren geïmmuniseerd met meerdere spikes, en nu kunnen we gaan kijken of die dieren beter beschermd zijn tegen die variant dan dieren die alleen het originele vaccin hebben gehad. De resultaten worden hopelijk komend halfjaar gepubliceerd.’
