Wat is de beste tandpasta? Het is de meest gestelde vraag aan de tandarts, zegt tandarts en UvA-promovendus Cees Valkenburg. Hij verdiepte zich erin tijdens zijn promotieonderzoek.
Wat was de aanleiding voor het onderzoek?
‘Mensen denken dat tandpasta een goedje is waardoor het poetsen beter gaat. Ik heb dat systematisch onderzocht. En het blijkt dat als je eenmalig poetst zonder tandpasta dat de tandplak net zo goed verdwijnt. Eerder onderzoek van de onderzoeksgroep waar ik aan verbonden ben had ook al aangetoond dat de tandenborstel voor het verwijderen van tandplak het meest effectief is. Dat riep de vraag op wat nu de bijdrage is van tandpasta aan de poetsbeurt.’
Hoe onderzoek je zoiets?
‘Om te beginnen heb ik alle gepubliceerde onderzoeken naar poetsen met en zonder tandpasta vergeleken om te kijken of de bevinding van de onderzoeksgroep ook elders in de wereld naar voren kwamen. Deze review bleek inderdaad te bevestigen dat een tandpasta geen meetbare bijdrage aan het verwijderen van tandplak lijkt te geven. Toen zijn we gaan kijken naar het effect van tandpasta op tandplak zonder dat er gepoetst werd. Deelnemers spoelden met water of met in water opgeloste tandpasta. Daaruit bleek dat tandpasta na gebruik de vorming en aangroei van tandplak vermindert. Vervolgens hebben we gekeken of tandpasta’s met actieve ingrediënten een extra bijdrage leveren.’
U publiceerde de resultaten in een artikel met de strekking ‘tandpasta helpt niet bij plakverwijdering’. De media gingen ermee aan de haal en beweerden dat tandpasta niet nodig was om te poetsen. Hoe kijkt u hierop terug?
‘Dat onderzoek is opgepikt door de media en verkeerd geframed. Er werd geconcludeerd dat er geen tandpasta nodig was om te poetsen. Ik weet het nog precies, een collega zei dat er een probleempje was. Daarna hing de een na de andere journalist aan de lijn, ik heb nog een radio-interview gedaan, en het is zelfs bij De Wereld Draait Door gekomen.
Het probleem is dat bevindingen die wij met veel zorg formuleren soms wat ongenuanceerd in de media terecht komen. Geen statistisch verschil wil niet zeggen dat er geen effect is. Zo heeft tandpasta wel degelijk een effect voor het poetsen op lange termijn. Uiteindelijk zijn mensen er niet minder tandpasta van gaan gebruiken. Ze zullen hooguit gedacht hebben dat de het een vreemde conclusie was.
We zijn met eerder onderzoek uit onze groep ook tegen een vergelijkbaar mediaprobleem aangelopen. Uit onze resultaten bleek dat flossen niet helpt, maar tandenstoken wel. In Amerika propageerde men het flossen juist, en dat gaf gedoe.’
Wat zou u kunnen doen om dit soort misvattingen te voorkomen?
‘We lezen nu vooraf artikelen na, om wat meer grip te houden op wat er gepubliceerd wordt en dat in goede banen te leiden. Het positieve is wel dat mensen nu weten dat als ze geen tandpasta hebben, ze ook rustig kunnen poetsen. Maar dat is voor een enkel keertje. Want tanden gaan wel verkleuren en fluoride is noodzakelijk.’
Waarom gebruiken we eigenlijk tandpasta?
‘Poetsen met tandpasta geeft een schoon en fris gevoel, gladdere tanden, en helpt gaatjes voorkomen. Daarnaast is er in de zestiger jaren onderzoek gedaan naar poetsen met of zonder tandpasta. De ene groep mensen moest poetsen met tandpasta en de andere zonder voor een bepaalde tijd, en dan werd gekeken naar het verschil in gaatjes. Dat onderzoek lukte niet, want mensen hielden het gewoon niet vol om te poetsen zonder tandpasta. Dat bewijst maar dat het geen issue is.
Tandpasta is daarmee geen krachtig reinigend product maar eerder een verzorgende crème. Belangrijk is om te beseffen dat het effect van tandpasta in balans moet zijn met de bacteriën en de weefsels van de mond. Als je aan een patiënt met veel tandsteen een “ontkalkingsmiddel” zou adviseren dat we bijvoorbeeld ook gebruiken in de badkamer zal iedereen begrijpen dat dit niet gaat. Dan zal niet alleen het tandsteen verdwijnen maar ook de tanden worden aangetast. Overdadig suikergebruik of te weinig of onzorgvuldig tandenpoetsen wordt daarom ook niet gecompenseerd door tandpasta.’
Met welke tandpasta poetst u uw tanden?
‘Vanwege mijn onderzoek en mijn interesse naar tandpasta’s gebruik ik verschillende merken. Ik heb in het verleden als tandarts tandpasta aan mijn patiënten geadviseerd. Maar al snel na de start van mijn onderzoek kwam ik erachter dat ik eigenlijk maar weinig wist van tandpasta. In ieder geval zou ik nu nooit weer zeggen “Het maakt niet uit wat u koopt zolang er maar fluoride in zit”. Ik hoop mijn collega’s ook niet. Wat het beste voor iemand is, is afhankelijk van heel veel factoren: de voorkeuren van de gebruiker, de mondgezondheid, eventuele klachten, de klinische ervaring van de mondzorg professional, de beschikbaarheid en het best beschikbare wetenschappelijke bewijs. Aan dit laatste heb ik een steentje kunnen bijdragen. In een keuze spelen de kosten ook een rol. Tandpasta’s met speciale ingrediënten zijn duurder.’
Zijn er wel tandpasta’s die u echt zou afraden?
‘Houtskooltandpasta krijgt op internet veel aandacht. Je vindt er zelfs recepten om je eigen tandpasta te maken. Wat wij weten is dat home-made houtskooltandpasta erg schurend kan zijn en die is daarom ten zeerste af te raden. De wetenschappelijk informatie die er is over deze tandpasta’s roept serieuze twijfels op over effectiviteit van houtskool. Daarbij ontbreekt vaak fluoride wat in deze tijd met de kennis die we nu hebben niet meer ethisch is te verantwoorden.’
U heeft in uw proefschrift allerlei tandenpoets-gerelateerde postzegels opgenomen. Vanwaar deze interesse?
‘De kinderpostzegel van Nederland uit 1954 was de eerste postzegel wereldwijd met aandacht voor gebitsverzorging. Die postzegel heeft mij altijd geïntrigeerd. Toen ik met het proefschrift bezig was en zocht naar illustraties vond ik wereldwijd meer postzegels met dit thema. Er is zelfs een woord voor deze hobby: odontofilatelie. Collega’s uit Amerika, Frankrijk en Nederland hebben over dit onderwerp gepubliceerd. De verhalen over de achtergronden van deze postzegels met als onderwerp preventie van mondzorg zijn prachtig.’
Cees Valkenburg hoopt op 30 november te promoveren op zijn proefschrift ‘Dentifrice in the prevention of plaque and gingivitis’. De promotie begint om 15.00 uur en vindt plaats in de Agnietenkapel.