UvA’ers over klimaattop Glasgow: ‘Het probleem is de politiek’
Wetenschappers doen al sinds de jaren zeventig onderzoek naar klimaatverandering. Toch blijken de klimaatdoelen van Parijs om onder de 2 (en liefst 1,5) graden opwarming te blijven niet behaald. Waarom duurt het zo lang voor we in actie komen? En wat verwachten UvA’ers van de klimaattop in Glasgow? ‘Die 1,5 graden opwarming is al heel dichtbij.’
‘Wetenschappelijk gezien weten we al sinds de jaren zeventig dat klimaatverandering een probleem is’, vertelt Rick van der Ploeg, universiteitshoogleraar economie, klimaat en biodiversiteit aan de UvA. ‘In de laatste IPCCIPCC staat voor Intergovernmental Panel on Climate Change. Het is een organisatie van de Verenigde Naties die zich bezighoudt met risico's van klimaatverandering.-rapporten zie je nu de grote risico’s: het smelten van Groenland, Antarctica en de permafrost, potentiële omdraaiing van de golfstroom… En tegelijkertijd zijn er extreme weersituaties en overstromingen die steeds meer te maken hebben met opwarming van de aarde.’
UvA’er Bart Verheggen doet al sinds zijn PhD eind jaren negentig onderzoek naar het klimaat. ‘Ik kijk met enige frustratie naar de klimaatrapporten. We weten al heel erg lang hoe de vlag erbij hangt voor het klimaat. De afgelopen vijfentwintig jaar weten we het natuurlijk wel in meer detail en met meer zekerheid.’
Tijdens een hoorzitting van de Tweede Kamer in 1996 adviseerden wetenschappers al dat het verstandig was om de CO₂-uitstoot flink te beperken. Verheggen: ‘De signalen vanuit de wetenschap werden toen niet serieus genoeg genomen, dat vind ik buitengewoon treurig. Blijkbaar moet het water toch aan de lippen staan willen mensen in actie komen, maar dan ben je toch rijkelijk laat. Als we dat toen wel hadden gedaan, dan was de uitstoot in plaats van gestegen al fors gedaald en dan waren we heel goed op weg om de opwarming te beperken tot 1,5 graad.’
Politieke zelfmoord
Waarom heeft de politiek in 1996 niet ingegrepen? Volgens Verheggen zijn daar twee belangrijke redenen voor. ‘Ten eerste is klimaatverandering een enorm complex probleem, niet te vergelijken met een probleem als het gat in de ozonlaag, dat door een paar schadelijke stoffen te vervangen verholpen kan worden. Het hele energiesysteem transformeren is van een totaal andere orde en veel moeilijker om tot stand te brengen, met name in sociaal-maatschappelijk, maar ook in technologisch opzicht. Het tweede probleem heeft te maken met pseudosceptici. Het gaat over stemmen in de maatschappij en politiek die heel publiekelijk het probleem bagatelliseren. Die geluiden kregen bij de politiek een gewillig oor. Veel politici hadden vanuit hun politieke ideologie helemaal geen zin in forse maatregelen en een sterke rol van de overheid, dus die waren maar wat blij om argumenten in de schoot geworpen te krijgen om te beargumenteren dat het wel meeviel.’
‘We weten prima wat er aan de hand is met het klimaat, het probleem is gewoon de politiek’, zegt ook Van der Ploeg, die zelf van 1994 tot 2002 in de politiek werkzaam was. ‘Politici zijn experts in het keer op keer uitstellen van onpopulair beleid. Zoals het beprijzen van CO₂, daar is nu een redelijke prijs voor in Europa van veertig tot zestig euro per ton CO₂, maar dat moet misschien wel dubbel of driedubbel beprijsd worden. Politici zien dat als een soort politieke zelfmoord.’
Hard signaal
Wat er nodig is, zegt Van der Ploeg, zijn niet alleen doelen, maar ook een duidelijk beleid voor hoe die doelen behaald gaan worden. Hij noemt het voorbeeld van de Britse overheid die aankondigde dat er vanaf 2030 geen benzine of dieselauto meer gereden mag worden. ‘Zodra je zo’n hard signaal geeft, dan gaat iedereen elektrische auto’s kopen en gaat de industrie enorm investeren om elektrische auto’s goedkoper te krijgen.’ Ook noemt Van der Ploeg de wereldwijde race voor coronavaccins als voorbeeld. ‘Dat soort technologieraces moet je ook op touw zetten voor groene technologie en vooral opslag van energie.’
Elk jaar dat maatregelen voor het klimaat worden uitgesteld zorgt ervoor dat de uiteindelijke rekening flink hoger wordt, zegt Van der Ploeg. ‘Het is eigenlijk diefstal van de portemonnee van de samenleving. En tegelijkertijd is dat het voornaamste beleid geweest van de regering Rutte.’
Van der Ploeg: ‘Rutte is nu al zo lang premier, hij heeft het politieke krediet opgebouwd om onpopulaire maatregelen in te voeren die goed zijn voor de lange termijn. Hij zou moeten denken aan wat hij achterlaat voor Nederland, zijn legacy, in plaats van bezig zijn met hoe hij zo lang mogelijk in de politiek kan blijven. We hebben nu de coronacrisis en de klimaatcrisis en toch is het coalitieakkoord nog steeds niet rond. Zolang dat het geval is, kan de regering niets doen, ook niet aan het klimaat. Het is verschrikkelijk, je zal maar om Nederland als land geven, acht maanden lang wordt er tijd verspild. Zoals Greta Thunberg zegt: het is allemaal blablabla, er gebeurt eigenlijk weinig. Ik had het niet beter kunnen zeggen. Ik spreek vanuit Oxford, maar je wordt er niet vrolijk van als zelfs een rechtse regering als in het VK meer doet aan klimaatbeleid.’
Klimaatzorgen
Ook wetenschappers worden niet vrolijk van het gebrek aan ontwikkelingen op klimaatgebied. ‘Wetenschappers komen de laatste tijd openlijker voor hun klimaatzorgen uit’, beaamt Verheggen. Ook proeft hij een toenemend gevoel van ongeduld en frustratie onder klimaatwetenschappers. De Amerikaanse klimaatwetenschapper Peter Kalmus is door zijn klimaatzorgen zelfs in een depressie gekomen. Verheggen: ‘Toch geldt dit zeker niet voor alle wetenschappers. Ik ben er zelf wat stoïcijns in, ik richt me vooral op hoe klimaatverandering werkt en ik vind het belangrijk dat de maatschappelijke discussie goed gevoerd wordt, op basis van wetenschappelijke inzichten. Uiteindelijk is het aan de maatschappij en de politiek om uit te maken welke kant we opgaan.’
Is er dan nog hoop voor Glasgow? Verheggen: ‘Hoop altijd, maar mijn verwachtingen zijn niet superhoog. De nieuwe beloftes waar de landen recent mee kwamen zijn bij elkaar opgeteld nog bij lange na niet genoeg om het doel te bereiken. We zitten nu op 1,2 tot 1,25 graden opwarming, dus 1,5 graden opwarming is al heel dichtbij.’ Wel heeft Verheggen hoop op een positieve impuls. ‘De jongerenbeweging is heel sterk aanwezig, in het bedrijfsleven zijn er steeds meer stemmen, en de politieke partijen in Nederland zijn nu meer doordrongen van de ernst van het probleem.’
Ook Van der Ploeg heeft geen al te hoge verwachtingen van Glasgow, maar kijkt naar de successen op deelterreinen. ‘Er worden smakken met geld op tafel gelegd om ontbossing tegen te gaan. Hoe dat in de praktijk uitpakt is nog een tweede. Zou je Bolsonaro vertrouwen als hij zegt dat hij stopt met ontbossing? Ik weet het niet.’ Ook noemt Van der Ploeg India, dat een netto uitstoot van nul wil bereiken in 2070. ‘Dat is nog heel ver weg, maar aan de andere kant, voorheen hebben ze nog nooit een datum genoemd.’
Op zaterdag 6 november vindt een Klimaatmars plaats in Amsterdam. De start is om 13.00 op de Dam.
