Bingewatchen | ‘Ik noem Titane body horror, een universum op zichzelf‘
Tijdens de coronacrisis kijken we meer dan ooit. In de rubriek Bingewatchen met UvA’ers vragen we UvA-medewerkers om een film of serie te kijken die verband houdt met hun vakgebied. Deze keer: hoogleraar filmwetenschap Patricia Pisters over de nieuwe Frans-Belgische horrorfilm Titane, over een moordenares die seks heeft met een auto en uiteindelijk onvoorwaardelijke liefde vindt.
Waarom vindt u de film zo goed?
‘Titane laat beelden zien die we nog nooit hebben gezien, zoals de versmelting en gelijkstelling van lichaam en auto. Krijg dat maar eens voor elkaar in een tijd waarin eigenlijk alles al gemaakt is. Daarnaast heeft de film een intensiteit waaraan je niet kunt ontsnappen. In klassieke horror zijn beelden vaak zo absurd en carnavalesk dat je erom moet lachen. Dat biedt een ontspanningsroute. Regisseur Julia Ducournau geeft dat niet. Het beeld is zo intens en dichtbij dat het je niet loslaat.
De film heeft een naar soort hardheid, maar je voelt dat die hardheid een taal is om iets anders onder ogen te komen. In Titane is dat een trauma dat niet wordt uitgesproken maar waarin de twee hoofdpersonages elkaar vinden. In de wanhoop van een vader die zijn kind verloren is, beschouwt hij een vrouw die zwanger is van een auto als zijn zoon. Kom maar eens op het idee! Het is absurd, en toch begrijp je het. Alexia’s eigen trauma wordt helemaal niet uitgesproken, maar het is duidelijk dat ze uit een verschrikkelijk gezin komt en dat ze haar ouders haat. De auto, evenals het auto-ongeluk, is eigenlijk haar redding. Zo worden mens en ding gelijkgeschakeld, wat het een posthuman film maakt. De film biedt heel veel moois, maar je moet wel gewaarschuwd zijn. Als je bij het zien van de eerste beelden wil weglopen, moet je dat vooral doen, anders wordt het een martelgang. De beloning komt pas op het einde.’
Het geweld en de gruwelijkheid van horror schrikt mensen inderdaad vaak af. Wat is de reden om toch horror te kijken?
‘Vroeger kon ik ook niet naar horror kijken. Om horror te verdragen heb je een framing device nodig, een filter tussen jou en het beeld. Je kan letterlijk je handen voor je ogen houden, maar voor mij is dat meer iets geestelijks. Door lachen of schreeuwen creëer je zo’n filter, maar dat laat Titane nauwelijks toe. In dat geval kun je je misschien bedenken: hier wordt iets uitgedrukt wat belangrijk is en niet in een andere taal gevat kan worden.
In Titane volgen we Alexia, die sinds een auto-ongeluk een stuk titanium in haar hoofd heeft zitten. Auto’s trekken haar aan, ze heeft er zelfs seks mee. Haar relaties met personen gaan minder soepel, ze blijkt een seriemoordenaar die op de vlucht voor de politie een andere identiteit aanneemt. En dan begint het verhaal pas. Extreem en verontrustend, maar ook ontroerend. Volgens Ducournau een love story. Winnaar van de Gouden Palm op het filmfestival in Cannes 2021.
Regie: Julia Ducournau
Cast: Agathe Rousselle, Vincent Lindon, Garance Marillier
Duur: 98 minuten
Kijken via: verschillende bioscopen in Amsterdam (en de rest van het land)
Ik zie horror niet als aanzetten tot geweld, zeker niet de films die ik heb bestudeerd, maar veel meer als het verwerken van trauma’s en het laten zien wat trauma’s kunnen doen. Tegelijkertijd worden beelden vaak surrealistisch en fantasie-achtig gemaakt, wat ook een manier is om iets een plek te geven en mee te leven. Horrortaal wordt gebruikt om andere dingen te vertellen, niet om alleen maar even lekker te schrikken.’
In uw nieuwste boek heeft u het over door vrouwen geregisseerde horror. Wat maakt die horror – en dus ook Titane – zo anders dan ‘klassieke horror’?
‘Klassieke horror ging en gaat vaak over thema’s als angst voor het vrouwelijk lichaam of het moederlichaam, denk aan Alien (1979) waarin een ruimteschip een baarmoeder is. Ook wraakgodinnen, femmes fatales en de virgin/whore-tegenstelling komen eindeloos terug, maar wel gezien vanuit mannelijk perspectief. Horror gaat veel over vrouwen, maar werd niet gemaakt door vrouwen.’
‘Horrorfilms die door vrouwen geregisseerd zijn bieden het vrouwelijke perspectief, waardoor genderconventies kantelen. Verder hebben ze vaak een breder spectrum aan emoties. Niet alleen angst en walging, maar ook trauma, jaloezie, onzekerheid, lichamelijk ongemak. Door andere emoties te laten zien worden grenzen van de horror opgezocht en wordt met andere genres gespeeld. Als laatste wordt dit soort horror vaak verteld vanuit een innerlijk perspectief. Niet meer de angst die de buitenkant oproept, maar wat het van binnenuit gezien is; wat doet het bijvoorbeeld met je als je zwanger bent? Titane is trouwens een universum op zich. Ik zou het als body horror classificeren, maar verder is het onclassificeerbaar. De genreregels zijn überhaupt niet meer te herkennen.’
(Tekst loopt door onder de trailer)
Hoe komt gender en seksualiteit terug in Titane?
‘Alexia is een vrouw die zich genoodzaakt voelt uiteindelijk als man door het leven te gaan. Maar ze is zwanger, dus dat is een enorme worsteling, die zich op horrorachtige wijze voltrekt. Tegelijkertijd zien we dat het haar surrogaatvader Vincent niet uitmaakt of ze man of vrouw is, hij ziet haar als de ziel van zijn kind. Gender maakt dus niet uit. Dat is een mooi idee. Het in beeld brengen van genderfluïditeit wordt gedaan op zo’n manier dat het eigenlijk niet het onderwerp is. Het queer-aspect is heel prominent, en toch gaat de film daar niet over. Dat vind ik knap gedaan.’
Waarom heeft deze film de Gouden Palm gewonnen, denkt u?
‘We leven in transitietijden. Er is veel aan het veranderen, op het gebied van gender, racisme, klimaat, wereldverhardingen, technologie, corona, noem maar op. Toen Mati Diop, de eerste zwarte vrouw die in 2019 de Grand Prix in Cannes won voor haar film Atlantics, gevraagd werd waarom het horrorgenre nu meer aandacht kreeg, citeerde ze Antonio Gramsci: “tijden van transitie zijn ook tijden van het monster”. We weten niet waar dit heen gaat, en het monster is symbool voor de angsten en onzekerheden waarin we collectief verkeren. Het is een teken des tijds. Horror als genre confronteert ons met onze angsten, maar als je daar uitdrukking aan kan geven helpt het ook om een nieuw evenwicht te vinden, angsten te delen met elkaar, erover te praten. In die zin zorgt horror voor heling.’
Weet u ook te verklaren waarom de film ‘de meest schokkende film van 2021’ wordt genoemd?
‘Waarschijnlijk omdat de moordenaar een vrouw is. Zo zie je maar hoe hardnekkig de denkbeelden van de aardige, nette, lieve vrouw zijn. We hebben nog wat monsters nodig voor de transitie er is.’
Wat kunnen we kijken als we na Titane meer willen?
‘In Revenge (2017) van Coralie Fargeat zie je de klassieke wraak naar aanleiding van verkrachting, dus echt een genrefilm, maar dan vanuit vrouwelijk perspectief. Als je iets politieks geëngageerd wil, gecombineerd met de taal van horror, raad ik Tigers Are Not Afraid (2017) aan. Als je van vampiers houdt: A Girl Walks Home Alone at Night (2014). Zelf vind ik Evolution (2015) van Lucile Hadzihalilovi heel mooi. Een dromerige film die vooral griezelig is. Die is trouwens niet zo relateerbaar aan Titane. Als je Titane leuk vindt zou ik ook Ducournau’s vorige film kijken, Raw (2016). Die heeft dezelfde energie en intensiteit.’
Meer over het nieuwe boek van Patricia Pisters, New Blood in Contemporary Cinema, vind je hier.
