Voortleven op internet: wat gebeurt er met data na je dood?
Weleens een ‘like’ gekregen van een dode ‘in memoriam’? Wen er maar aan, want over vijftig jaar hebben meer doden dan levenden een Facebook-account. Wat gebeurt er eigenlijk met internetaccounts van mensen die de pijp uit zijn? In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken boog UvA-hoogleraar informatierecht Mireille van Eechoud zich met een team onderzoekers van de rechtenfaculteit over die vraag.
Wat vindt u: moeten onze erfgenamen toegang krijgen tot onze socialpagina’s en digitale sporen?
‘Je moet je bedenken dat erfgenamen niet zonder meer je favoriete nabestaanden zijn, maar mensen die in juridische zin jouw erfgenaam zijn,’ zegt Van Eechoud. ‘Dat betekent dat het ook een ouder kan zijn waarmee je in onmin leeft. Als je geen ouders en broers of zussen hebt, komt jouw erfenis misschien wel bij een onbekende achterneef terecht. Het zijn dus niet per se je vrienden. Het besef dat erfgenamen niet altijd de mensen zijn waarvan je zou willen dat ze toegang krijgen, leeft nog helemaal niet. Dat blijkt uit flitspeilingen die in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken zijn gedaan.’
‘Wat verder opvalt uit die peilingen is dat men vaker wil dat vertrouwenspersonen als vrienden of hele naaste familie beperkt toegang zouden kunnen krijgen tot digitale gegevens, maar niet per se de ouders. Al hangt dat af van wie je het vraagt, want een tiener zal hier vermoedelijk andere wensen over hebben dan een zestiger. Bovendien speelt de aard van je online activiteit een rol, en in hoeverre je helemaal niet wil dat je ouders of kinderen precies weten wat je online uitspookt.’
Kan je digitaal nalatenschap niet gewoon hetzelfde worden behandeld als de brievendoos op zolder?
‘Nee. Brieven worden met meer zorg behandeld, kosten meer tijd en moeite, je moet er een postzegel opplakken, op de post doen… Nu hebben we massacommunicatie en sturen we met grotere groepen mensen de hele dag dingen heen en weer. Dat maakt het soort informatie dat we uitwisselen van een andere orde. Bovendien spelen er meer belangen van derden mee. Op social media-accounts hebben we contact met onze hele vriendengroep. Als jij onder een tram komt en je ouders zijn erfgenamen, dan krijgen zij toegang tot al die accounts van je vrienden en de inhoud daarvan. De vraag is of we dat als maatschappij oké vinden. Een andere vraag is of mensen er zelf op zitten te wachten dat erfgenamen alle informatie die ze achterlaten kunnen inzien.’
‘Het vraagstuk over data na de dood gaat overigens ook niet alleen over privacyrecht. Neem bijvoorbeeld een fanatieke gamer die games speelt waarin je virtuele dingen maakt of koopt, kan dat gewoon verdwijnen met je dood of valt dat onder je nalatenschap? En stel, je hebt een meme gemaakt, maar daarvan staan alleen kopieën in de cloud en niet meer op je telefoon. Hoe kunnen je nabestaanden, die de auteursrechten die jij hebt erven, dat recht dan uitoefenen?’
Wat gebeurt er nu eigenlijk met mijn data als ik doodga?
‘Het is dus onduidelijk wat er met jouw gegevens gebeurt als je overlijdt. Afgezien van de grotere jongens als Google en Facebook, is er weinig geregeld bij digitale dienstverleners. De regels voor bescherming van persoonsgegevens die we in Nederland hebben gelden alleen voor levende personen, dus die zijn niet van toepassing als je dood bent. In sommige landen zijn die regels ook van toepassing gemaakt op de gegevens van overleden personen, maar zo ver zijn we in Nederland nog niet. We weten nog niet goed genoeg hoe mensen hierover denken.
‘Als je een norm ziet ontstaan van wat mensen gemiddeld genomen redelijk vinden, heb je een koers waar je op kunt varen. Er zijn veel verschillende signalen, van incidenten waarbij ouders zeggen: “ik moet toch bij de spullen van mijn overleden kind kunnen?” tot kleinschalige onderzoekjes waarin met name jongeren aangeven dat het idee dat hun ouders toegang krijgen tot hun gehele digitale nalatenschap hen niet aanstaat.’
Wat moet er volgens u gebeuren met data na de dood?
‘Als uit verder empirisch onderzoek blijkt dat er inderdaad heel verschillend over wordt gedacht, kunnen we alleen minimale normen verantwoorden. De beveiliging van gegevens moet dan op orde blijven na iemands dood, en er moeten voorzieningen geboden worden waarbij mensen kunnen aangeven wat er met hun gegevens moet gebeuren. Bovendien zou je het de norm kunnen maken dat accounts na een half jaar of een jaar worden verwijderd door de aanbieders, tenzij iemand zich meldt als erfgenaam. Nu kunnen zulke gegevens eeuwig blijven bestaan. Dat is niet alleen privacygevoelig, maar het kost ook geld en energie.’
‘Als blijkt dat mensen het prima vinden dat erfgenamen bij alle digitale nagelaten spullen kunnen, dan kan je meer omvattende regelgeving instellen, zoals in sommige staten in Amerika en in Australië, waar als je niks geregeld hebt, erfgenamen toegang krijgen tot al je data, van sociale media-accounts tot computerbestanden – alleen om nalatenschap af te kunnen wikkelen. Een praktisch probleem waar je mee te maken krijgt is dat je erfgenaam bent maar de wachtwoorden van iemands sociale media- en e-mailaccounts niet hebt. Je kan natuurlijk niet zomaar zeggen: mijn moeder is overleden, dus mag ik even toegang? Een bedrijf moet heel voorzichtig omgaan met beveiligingsgegevens.’
‘Nog lastiger is het wanneer je een tablet erft die met biometrie beveiligd is. De producent van die producten weet ook niet wat de vingerprint is van de overledene, maar als wettelijk vastgelegd zou worden dat contracten niet eindigen met de dood, dan moeten erfgenamen bij accounts kunnen. Bedrijven hebben daar vaak al een regeling voor, maar die kunnen vergaande eisen stellen, zoals een rechtelijk vonnis. Of zoals Google die, wanneer er geen overeenstemming is over of iemand toegang moet krijgen, zegt: stap dan maar naar een Amerikaanse rechter. Dat is nogal lastig voor een Europese burger.’
Heeft het zin om regelgeving in te voeren?
‘Dat is zeer de vraag. Je kan nu ook al bepaalde dingen regelen door naar de notaris te gaan en er komen meer bedrijfjes die helpen met het regelen van je digitale nalatenschap, maar de meeste mensen zijn totaal niet bezig met het feit dat ze kunnen overlijden. Omdat het de vraag is of veel mensen gebruik zullen maken van zo’n regeling, moet je gaan nadenken over een terugvalregeling, waarmee een default-positie wordt bepaald: bijvoorbeeld dat accounts sowieso worden verwijderd na een bepaald aantal maanden.’
Heeft u uw eigen zaakjes al wel op orde?
‘Nu je het zegt… dat zou ik misschien ook eens moeten regelen. Maar ik heb eigenlijk geen data waarvan ik het vervelend zou vinden dat mijn kinderen dat zouden zien.’ Saai hoor...
