Vijftig skeletten gevonden bij UvA-opgraving in het Italiaanse Satricum
Aan het einde van haar UvA-graafcarrière heeft bijzonder hoogleraar Marijke Gnade een bijzondere vondst gedaan. Met haar studenten vond de hoogleraar archeologie van pre-Romeinse culturen in Centraal-Italië niet alleen een Romeinse villa, maar ook menselijke resten. Deze zomer vonden ze in de moordende hitte dertig skeletten.
Deze zomer was Gnade voor de 41e keer in het Italiaanse Le Ferriere, met bachelor- en masterstudenten en Nederlandse oudgedienden en Italiaanse helpers. ‘We hadden een flinke technische staf, onder wie een Spaanse geodeet, een Griekse tekenaar, een Nederlandse fotograaf en een drone/3D specialist van de UvA. Zes weken zijn we geweest. Vorig jaar groeven we twintig skeletten op, daar zijn deze zomer nog eens dertig bijgekomen.’
.jpg)
Luxe villa
Voor de derde maal werd deze zomer gegraven op en in een grote Romeinse villa, die gebouwd en in gebruik was van de eerste tot vierde eeuw na Christus. Gnade: ‘Wat we nu hebben blootgelegd is een zeer groot en luxueus buitenverblijf van tweeduizend vierkante meter, met agrarische functie en veel marmerbekleding. De villa bestaat uit de pars urbana, het luxe woongedeelte van de toenmalige eigenaar, en een uitgestrekte pars rustica: werkruimtes, bassins, opslagruimtes en onderkomens van bedienden.’
Necropool
Vanwege economische tegenspoed werden dergelijke grote villa’s ergens in vierde of vijfde eeuw verlaten en raakten ze vervolgens in verval. Gnade: ‘Deze villa werd ontdaan van al het marmer, inclusief witmarmeren beelden. Het marmer verdween in de in de villa aangelegde kalkovens om te worden gebruikt bij het maken van cement. Ook werd hij door mogelijk dezelfde Middeleeuwse gemeenschap die kalkovens aanlegde, hergebruikt als begraafplaats. Het is een fenomeen dat we ook in andere villa’s tegenkomen. Van die doden zijn dus inmiddels vijftig skeletten geborgen.’
‘De skeletten waren zeer goed geconserveerd. Ze zijn en worden gelicht en vervolgens in een laboratorium geanalyseerd op sekse, leeftijd, ziektes, mogelijke verwantschappen. Met behulp van een speciale koolstofdateringsmethode worden ze gedateerd, want er zijn geen grafgiften bij de doden gevonden waaruit we de datering zouden kunnen afleiden,’ vertelt Gnade. ‘Eerdere chemische analyse van drie van de skeletten heeft de datering van “vroege Middeleeuwen” opgeleverd. Het dateren van de skeletten gaat nu systematisch gebeuren.’
‘Bijzonder is ook dat we deze zomer een zestig kilo zware sculptuur van een hond in witmarmer hebben gevonden, al was de kop er al af. Het is niettemin een bijzonder stuk van topkwaliteit, dat men waarschijnlijk was vergeten om in de kalkoven te gooien.’
Conservenblikjes
Al spittend en gravend zijn er de afgelopen maanden ook andere voorwerpen dan archeologische naar boven gehaald. ‘In de villa hebben we ook nog restanten van de Tweede Wereldoorlog gevonden. De geallieerden verschansten zich hier tijdens hun gevecht om de brug over de rivier de Astura, waar de villa op uit keek en die zo belangrijk was voor de ontwikkeling van Satricum vanaf het vroege begin. Tussen de resten hebben we onder meer conservenblikjes uit 1944 gevonden. Van een van de opschriften kon nog het woord dextrose ontcijferd worden. Onderzoek leidde naar de rantsoenen van de Amerikaanse soldaten die toen bij de havenstad Anzio landden. De blikjes worden samen met alle andere resten nader bestudeerd en wellicht tentoongesteld in het oorlogsmuseum in Anzio.’
Nog graafwerk voor veertig jaar
Naar eigen zeggen is er nog graafwerk ‘voor veertig jaar’, maar toch komt er volgend jaar een einde aan de UvA-graafcarrière van bijzonder hoogleraar archeologie van pre-Romeinse culturen in centraal Italië Marijke Gnade: ze gaat met emeritaat.
Volgend jaar zomer gaat ze voor de laatste keer naar het Italiaanse dorp Le Ferriere, zestig kilometer ten zuidwesten van Rome om met haar studenten te graven in Satricum. ‘Twee jaar geleden werd gevreesd dat de financiering van het archeologische project zou worden stopgezet, maar uiteindelijk sprong het Amsterdams Universiteitsfonds bij en kon het project nog eens voor drie jaar worden voortgezet.’
Hoe het opgravingsproject daarna verder gaat is nog niet bekend.
