Bingewatchen | ‘De film Soul zwijgt over de moeilijkheid die bij leven hoort’
Tijdens de coronacrisis kijken we meer dan ooit. In de rubriek Bingewatchen met UvA’ers vragen we UvA-medewerkers om een film of serie te kijken die verband houdt met hun vakgebied. Deze keer: universitair docent filosofie Stefan Niklas (37) over Soul, de nieuwe animatiefilm van Pixar. ‘De film speelt met het verlangen om onszelf te bekijken van buitenaf.’
Welk cijfer geef je de film, op een schaal van 1 tot 10?
‘Een 8, vanwege het vermaak. Ik zou deze film normaal gesproken waarschijnlijk ook gekeken hebben, Ik ben in elk geval heel blij dat ik hem heb gekeken, ik heb ervan genoten. De film heeft dat typische Pixar-effect waardoor je binnen één minuut helemaal meegenomen wordt naar een fantastische andere wereld. Pixar heeft ook een ongelooflijke stap in animatietechnologie gemaakt, het is de meest realistische en gedetailleerde animatie die ik ooit heb gezien. Zoals het licht op het gezicht van de saxofoniste schijnt, haar lippen en kaken tijdens het spelen bewegen, en alles aan haar lichaam er menselijk en toch geanimeerd uitziet, nog mooier dan in het echt, dat is ongelooflijk.
Het opmerkelijke is het contrast met de streepmannetjes en -vrouwtjes in het andere deel van de film, in The Great Before. Zij zijn minimalistisch geanimeerd, maar als kijker geloof je niet alleen direct dat ze in het verhaal passen, maar vind je het ook geen probleem – eerder fantastisch! – om van de ene kant van het spectrum van animatie naar de andere te wisselen. De daarvoor nodige suspension of disbelief is heel goed gelukt in deze film.’
Soul draait om hoofdpersoon Joe Gardner (stem van Jamie Foxx), een muziekdocent op een middelbare school in New York die ervan droomt om jazzmuzikant te zijn. Op een dag krijgt hij door toeval de kans om mee te spelen als openingsact in de Half Note Club. Door een ongeluk wordt zijn ziel echter gescheiden van zijn lichaam en komt hij terecht in The Great Before. Daar ontwikkelen zielen een persoonlijkheid voor ze naar een pasgeboren kind op aarde worden gestuurd. Joe wordt mentor van ziel 22, die al meermaals op aarde is geweest en er een hekel aan heeft. Joe is vastberaden haar te laten zien hoe mooi het leven op aarde is en om tegelijkertijd zijn oude lichaam terug te krijgen.
Regie: Pete Docter, Kemp Powers
Met stemmen van: Jamie Foxx, Tina Fey, Graham Norton
Duur: 100 minuten
Kijk via: Disney+
Waar stoorde je je aan?
‘Mijn kritische opmerkingen hebben meer met de inhoud te maken: waar heeft de film het eigenlijk over? Ik vind het interessant en problematisch tegelijkertijd dat de film uitdraagt dat je van het hele lichamelijke, menselijke leven moet genieten omdat je het maar één keer krijgt. De film is kritisch op het idee van voorbestemming. De hoofdrolspeler, Joe Gardner, is naar eigen zeggen born to play jazz, maar als hij eenmaal jazzmuzikant is geeft dat hem niet de ultieme voldoening waarop hij had gehoopt. De film wil ons leren dat voorbestemming niet bestaat maar dat je het hele leven moet omarmen: de vallende herfstblaadjes, de geur van pizza.’
Dat is iets te makkelijk, vind jij?
‘Als filosoof denk ik dan vooral aan Schopenhauer en Nietzsche, want Nietzsche zegt min of meer dat je dan ook de tegenvallers en al het andere levensleed moet omarmen. Nu vertelt de film een emancipatoir verhaal over een zwarte man in New York, dat benadrukt Pixar ook telkens, dat dit het eerste Afro-Amerikaanse hoofdpersonage is, maar daarmee is het emancipatoire gedeelte ook direct klaar.
De film speelt zich niet af in een sloppenwijk in een ander werelddeel en Joe heeft ook helemaal geen problemen met zorgverzekeringen als hij in het ziekenhuis belandt – hij wordt perfect verzorgd. De film wil het over “het leven” hebben, maar heeft het niet over dingen die het leven moeilijk maken, over mensen die op dit moment in zee verdrinken, om maar iets te noemen. Het is eerder een liefdesverklaring voor het leven en er wordt met een lieve blik naar het leven gekeken, met mooie kleuren, bewegingen en muziek. Dat is dan wel weer heel geslaagd, maar het valt wel op dat je in een emancipatoir verhaal over de moeilijke dingen zwijgt.’
(Tekst loopt door onder de trailer)
Volgens regisseur en oud-filosofiestudent Pete Docter gaat de film ook over nihilisme. Ziel 22 voelt zich, door haar pesthekel aan de aarde, ultiem betekenisloos in haar bestaan.
‘Ik denk dat het meer een promotietekst is om de film ook aan het intellectuele publiek te verkopen. De film heeft niets te maken met de ziel als groot, essentialistisch concept. Het gaat natuurlijk oppervlakkig wel over waar-komen-we-vandaan-en-waar-gaan-we-naartoe, dat zie je in The Great Beyond en The Great Before, maar verder zou ik niet zeggen dat het verhaal echt gaat over de ziel. Volgens mij is het verhaal over de ziel eerder een voorwendsel om een ander verhaal te kunnen vertellen vanuit dit standpunt: Joe kan vanuit The Great Before neerkijken op de aarde en door in een ander lichaam te belanden – zijn ziel valt in het lichaam van een kat – kan hij naar zichzelf kijken en reflecteren op zichzelf. Dat verlangen van naar onszelf te kijken van buitenaf, dat kennen we allemaal. Wat zou er gebeuren als ik de wereld en mijzelf even verlaat en weer terugkom, hoe zou dat mijn zelfbewustzijn rijker maken? Deze film verkent dat, en we vinden het ook nog plausibel en grappig.’
Uiteindelijk wil Joe zich opofferen om ziel 22 naar de aarde te kunnen sturen. Waarom kozen de makers daarvoor, denk je?
‘Nu moet ik de neomarxistische doos opendoen en een theorie van Horkheimer en Adorno tevoorschijn halen, wat van mij weer het cliché van de linkse docent maakt, maar Horkeimer en Adorno vinden het idee van een “heart of gold”, dus de lieve, onschuldige ziel, kenmerkend voor de Amerikaanse cultuurindustrie. Dat is de substantie van jezelf die heel is en helemaal goed is, en die dus altijd het beste voor heeft met anderen. Dat zag je ook in dat laatste stuk van de film.
Maar mensen bestaan natuurlijk niet uit één deel, ze hebben soms tegenstrijdige doelen en wensen en problematische driften. In de film ben je altijd weer heel en goed als je in The Great Before en The Great Beyond terechtkomt. Het kwaad is daarin iets van buitenaf en mensen moeten alleen beseffen wie ze echt zijn, dan komt het goed. Het is een seculiere manier om een christelijk-religieus verhaal te vertellen. De vermakelijke film die dat oplevert – en die dus de “heart of gold“ propageert – moet ons afleiden van de vervreemding van het leven in de bestaande maatschappij. Je kunt het daar ook helemaal niet mee eens zijn, hoor, ikzelf vind vermaak namelijk noodzakelijk. Het is toch geweldig als een film je vrolijk maakt en je er tegelijkertijd kritisch naar kunt kijken?’
Welke kijktips heb je voor mensen die met een filosofische blik naar films of series willen kijken?
‘Ik kijk zelf graag films die niet direct filosofisch lijken, zoals Frozen 2. Een uitstekende film, waarschijnlijk de beste die Disney ooit heeft gemaakt, een culminatie van alle eerdere Disneyfilms: er is muziek, prinsessen, schattigheid, het is leuk voor volwassenen en kinderen, je ziet invloeden van Aziatische anime.
Filosofisch is de film superbelangrijk als je kijkt vanuit cultuurfilosofisch perspectief: wat zijn onze ideeën over vrouwen, koninginnen, vrijheid, solidariteit, schuld uit het verleden, minderheidsgroepen, het al dan niet hebben van een identiteit. Verder zou ik mensen met filosofische behoeften altijd sciencefiction aanraden, dat gaat vaak over metafysische problemen. Ik heb zelf ontzettend genoten van de films van Denis Villeneuve – Arrival, Blade Runner 2049 – maar ook van de nieuwe Star Trek-serie. Als je een echt filosofische mindblowing film wil zien moet je Primer en Upstream Color kijken. Dat is pure metafysica op het hoogste niveau dat een film kan bereiken.’
