‘Niet uniek dat beelden van een dood persoon leiden tot protestbeweging’
Nadia de Vries promoveerde op een onderzoek naar hoe dode lichamen worden weergegeven op internet en hoe we met die afbeeldingen omgaan. ‘Zaken als misogynie en racisme vinden zowel online als offline plaats. Het internet staat natuurlijk niet los van het alledaagse leven.’
De grootste protestbeweging van het jaar begon na de publicatie van beelden van de dode George Floyd. Wat kun je daar op basis van je onderzoek over zeggen?
‘Het is niet uniek dat beelden van een dood persoon leiden tot een protestbeweging. In de jaren vijftig was er een vergelijkbare situatie met Emmett Till, een Afro-Amerikaanse jongen uit Mississippi die werd gedood nadat een witte vrouw zich door hem beledigd voelde. Het lichaam van het veertienjarige kind werd later in een rivier gevonden. Zijn moeder stond erop dat hij open kist kreeg zodat de lokale gemeenschap kon zien wat hem was aangedaan. Foto’s van die kist werden in kranten gepubliceerd. Deze beelden waren voor veel mensen die zichzelf niet per se als actievoerder zagen een reden om zich toch bij de burgerrechtenbeweging aan te sluiten. Een soortgelijke respons zie je nu bij de moord op Floyd.
De casestudies die ik in mijn onderzoek behandel zijn overigens al wat ouder, omdat je eigenlijk pas na een paar jaar kunt overzien hoe zo’n afbeelding van een lichaam over het internet reist.’
In je onderzoek bespreek je ook foto’s van een meisje net na een auto-ongeluk. Hoe belanden dit soort foto’s op het internet?
‘Dat is inderdaad een bijzonder geval. Het gaat om een meisje uit een rijke familie dat ging joyriden met de auto van haar vader en verongelukte. Het forensisch team had tijdens het onderzoek naar het ongeluk foto’s genomen en die bleken door een politieagent online gezet te zijn. Die agent deed dat naar eigen zeggen om te waarschuwen voor de gevolgen van joyriden.
Die afbeeldingen kwamen al snel op online shock sites terecht onder de naam “Porsche Girl”, bijna als een soort geintje. Mensen dachten bij die naam misschien een sexy vrouw in een dure auto te zien, en in plaats daarvan kregen ze deze gruwelijke beelden.
De ouders van het meisje zijn na afloop het grootste slachtoffer geworden. TrollsEen troll is een persoon die online berichten verstuurt met het doel emotionele reacties uit te lokken en zich daarbij ofwel anoniem voordoet of een andere identiteit probeert aan te nemen. vonden het leuk om hen de foto’s van hun dochter door te mailen met allerlei vreselijke teksten erbij. De ouders hebben een jarenlange juridische strijd gevoerd om die foto’s van internet te krijgen, maar dat was tevergeefs. Het is praktisch ondoenlijk om afbeeldingen offline te krijgen als ze eenmaal circuleren.’
Gebeuren met foto’s van dode mensen online nu andere dingen dan offline?
‘Dat is een complexe vraag. Zaken als misogynie en racisme vinden zowel online als offline plaats. Het internet staat natuurlijk niet los van het alledaagse leven. De reikwijdte en de intensiteit van de verspreiding verschilt echter enorm. Je kunt online beelden binnen vijf seconden de hele wereld over sturen, terwijl dat offline natuurlijk niet kan. Ook manipulatie van de beelden is online veel gemakkelijker. Daardoor verdwijnt de oorspronkelijke context van zo’n foto veel sneller.’
Het klinkt allemaal als kommer en kwel. Zijn er ook positieve kanten te vermelden?
‘Een van mijn casestudies is een terminaal zieke vrouw die een blog is begonnen om haar sterfproces te delen in de hoop taboes te doorbreken over de palliatieve zorg. Zij neemt het heft in eigen handen en gebruikt de afbeelding van haar eigen stervende lichaam als politiek wapen. Aan haar blog was een GoFundMe-campagne gekoppeld waarmee ze haar eigen palliatieve zorg financierde. Deze heeft uiteindelijk meer dan 80.000 euro heeft opgeleverd.
Net zoals deze blogger zijn mensen zich tegenwoordig veel meer bewust van wat hun online aanwezigheid teweeg kan brengen. Ik vind het mooi om te zien dat diezelfde online aanwezigheid kan worden ingezet om gevoelige zaken zoals ziekte en de dood bespreekbaar te maken.’
Was dit onderzoek niet bijzonder zwaar?
‘Ik vond het niet per se deprimerend. Ik heb al langer een fascinatie met de dood en de schaduwkant van het leven, en ik weet dat ziekte en geweld geen zeldzaamheden zijn. Wel ben ik voor nu even klaar met de academische wereld.
Komend jaar ga ik mij bezighouden met mijn eerste roman, die eind volgend jaar zal verschijnen. Misschien dat ik daarna nog eens terugkeer naar de universiteit.’
Nadia de Vries promoveerde op het proefschrift Digital Corpses. Creation, appropriation, and reappropriation.
