‘Het klimaat en het milieu zijn onderdeel geworden van onze mensenrechten’
Kort voordat ze in 2016 begon met haar promotieonderzoek was Nederland wereldnieuws doordat Urgenda een klimaatrechtszaak tegen de Nederlandse staat won. Een ideale kickstart voor Laura Burgers, die deze week promoveert op een onderzoek naar de democratische legitimiteit van klimaatrechtszaken. ‘Organisaties die naar de rechter stappen vinden dat het recht al aan hun kant staat.’
In Nederland begon de discussie rond de klimaatrechtszaken met de zaak van Urgenda. Hoe was dat in andere landen?
‘In de Verenigde Staten worden al een paar decennia rechtszaken gevoerd met het milieu of het klimaat als inzet, maar Urgenda was in Nederland en in Europa een van de eerste. Daarna zijn er wel veel gevolgd.’
Wat zit er achter die toename in rechtszaken?
‘Mijn onderzoek gaat over de rol van de rechter: wat moet een rechter doen als hij zo’n zaak voor zich krijgt. Mijn kijk erop veranderde toen een journalist precies deze vraag stelde: “Wat betekenen die rechtszaken eigenlijk?” Toen realiseerde ik me dat de rechtszaken zélf teken zijn van een rechtsontwikkeling, waarin het milieu als onderdeel wordt gezien van mensenrechten. Dat is heel belangrijk voor mijn hoofdvraag.’
Kun je die vraag nu beantwoorden?
‘Om die vraag te beantwoorden begin ik met een theorie van Jürgen Habermas. Hij zegt dat recht ontstaat na publiek debat en deliberatie in de publieke sfeer, de samenleving. Recht ontwikkelt zich dus door debat in de samenleving, niet per se in het parlement.
Het feit dat er de laatste jaren veel rechtszaken rond milieu en klimaat worden gevoerd is in deze theorie een aanwijzing dat die thema’s in het domein van het recht gekomen zijn. Mensen gaan namelijk alleen naar de rechter als ze denken dat ze het recht aan hun zijde hebben.’
Critici zeggen juist dat er geen recht ontwikkeld was en dat de rechter op de stoel van de politiek is gaan zitten en nieuwe regels opstelt.
‘Er is een spanning tussen recht en politiek. En er is iets wat ik de rechtsgrens noem: de rechter mag geen nieuw recht maken. Maar als we de theorie van Habermas gebruiken maakten de rechters in de Urgenda-zaak geen nieuw recht, maar hielden zij de regering aan een interpretatie van het recht die al breder was ontwikkeld.
Als je het met wat meer afstand bekijkt zit de legitimiteit van recht hem in deliberatie. Door middel van deliberatie kan iedere burger bijdragen aan de democratie. Iedereen is zo coauteur van het recht. Dat geeft het recht legitimiteit.
We moeten trouwens niet doen alsof maar één rechter iets heeft besloten: de rechtbank, het hof, de procureur-generaal bij de Hoge Raad en de Hoge Raad hebben allemaal in het voordeel van Urgenda geoordeeld.’
In je proefschrift schrijf je ook over rechten voor niet-menselijke entiteiten. In een Belgische klimaatrechtszaak werden rechten toegekend aan 82 bomen. Hoe zit dat precies?
‘Binnen Europa is dat inderdaad een heel uniek geval. In Zuid-Amerika en in Nieuw-Zeeland is het al een normaler idee dat de natuur ook rechten heeft. In Europa zien we cultuur en natuur heel erg als twee gescheiden zaken, maar daar heerst vaak een holistische visie, waarin mens en natuur onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden.
In mijn proefschrift onderscheid ik groepen die niet via de politiek vertegenwoordigd worden in de democratie: mensen in andere landen, toekomstige generaties en niet-mensen. Het is een interessante trend dat die in sommige gevallen wel via de rechtszaal een stem krijgen in de democratie. In de Urgenda-zaak keurde de rechtbank het bijvoorbeeld goed dat Urgenda namens toekomstige generaties procedeerde.
Toevallig komt er vandaag een bundel uit waarin ik verken of we de Noordzee rechten moeten toekennen. Dat levert natuurlijk allerlei juridische problemen op, maar ik vind het een interessant vraagstuk. Ik hoop in de toekomst meer onderzoek te kunnen doen naar de rechten van niet-menselijke entiteiten.’
Laura Burgers hoopt woensdag 11 november te promoveren op haar proefschrift Justitia, the People’s Power and Mother Earth: Democratic legitimacy of judicial law-making in European private law cases on climate change. De plechtigheid vangt om 10.00 uur aan in de Agnietenkapel en is te volgen via UvA Webcolleges.
