‘In China en Zuid-Korea wisten mensen al wat je moet doen bij een epidemie’
Waarom lijken sommige landen de coronacrisis snel onder controle te krijgen, terwijl andere landen nog steeds worstelen met volstromende intensive care-afdelingen? Volgens UvA-antropoloog Danny de Vries kunnen medisch antropologen een helpende hand bieden. ‘In Europa keken we verlamd toe toen de epidemie uitbrak.’
Medische antropologie is het vakgebied binnen de antropologie dat gezondheid, lichaam en ziekte bestudeert vanuit een sociaalwetenschappelijk perspectief. Ze onderzoeken hoe ziekten in verband staan met sociale en culturele context van een gebied. ‘De focus ligt vooral op hoe mensen onderling informatie uitwisselen over wat gezond is, of wat ziek zijn betekent. Dit is in veel culturele contexten historisch bepaald.’ Het aantal opnames en doden door het coronavirus kunnen ook erg cultureel en sociaal afhankelijk zijn.
Fysieke cultuur
De reden dat in landen als in Italië en Spanje de crisis ernstiger lijkt dan elders in Europa hangt volgens De Vries samen met de sociale en culturele context. ‘De cultuur in mediterrane landen is vaak fysieker, men raakt elkaar meer aan. Daarnaast is er een sociologische verklaring. Italië is een land is met veel ouderen. Ook dit gegeven verklaart het hoge aantal opnames en slachtoffers.’
Dat sommige Aziatische landen het coronavirus relatief snel onder controle leken te krijgen, is volgens De Vries ook cultureel bepaald. Volgens De Vries lijkt de bevolking daar ‘meer gedisciplineerd en preciezer in gedrag’ dan men in Nederland bijvoorbeeld is. ‘In februari was ik in Bangkok, een metropool met zo’n 14 miljoen inwoners, en daar liep iedereen met mondkapjes,’ vertelt hij. ‘En dat terwijl er destijds slechts 25 besmettingen waren. Tegelijkertijd is het dragen van mondkapjes daar al normaler door de ernstige luchtvervuiling.’
Sars-ervaring
We kunnen veel van Aziatische landen en hun aanpak leren zo stelt de Vries, meer dan dat we nu doen. Qua politiek beleid valt er op China wel wat af te dingen, maar de expertise is er wel groot, zegt hij. ‘Experts van de Wereldgezondheidsorganisatie die in januari 2020 naar Wuhan afreisden, waren erg onder de indruk van de deskundigheid op het gebied van virusverspreiding.’ Dat is niet gek, zegt De Vries. ‘Ze waren immers al bekend met de Sars-epidemie.’
Daardoor was er een ‘cultureel model’ onder de bevolking. Dat houdt in dat mensen al enigszins weten hoe te handelen in tijden van een epidemie. De mondkapjes liggen bij wijze van spreken nog in het nachtkastje, zegt hij. ‘De mensen wisten wat ze moesten doen, terwijl wij hier in Europa verlamd toekeken.’
De economie ging voor
In januari werkte De Vries met mensen uit de zwaargetroffen Italiaanse regio Lombardije om een onderzoek op te zetten naar een legionella-uitbraak vorig jaar. ‘Professionals wisten meteen dat het met corona goed mis was, maar de Italiaanse bevolking nam in eerste instantie de virusuitbraak niet heel erg serieus,’ zegt hij. ‘Voor beleidsmakers ging de economie in eerste instantie vóór de volksgezondheid. Het duurde daarom te lang totdat iedereen zich bewust was van de gevaren, en zich aan de maatregelen ging houden. Dat staat schril contrast met Aziatische landen zoals China en Zuid-Korea waar men het virus wel gelijk serieus nam en de maatregelen opvolgde.’
Wellicht ligt hier een soort westerse hoogmoed aan ten grondslag, voegt de Vries eraan toe. ‘Het virus was in januari nog een ver-van-mijn-bedshow en iets uit China. Er heerst hier een stigmatiserend beeld van mensen die wilde dieren eten en onhygiënisch te werk gaan’. In het geciviliseerde West-Europa, waar we alles onder controle lijken te hebben zou dit zo nooit kunnen gebeuren, was de gedachte. ‘We dachten daarom: het zal wel niet zo’n vaart lopen.’
Dierenmarkten
Dit coronavirus kent waarschijnlijk net als andere virussen zijn oorsprong op de markten waar zowel levende als dode dieren worden verhandeld, in het zuiden van China. Voor een groot deel van de bevolking is dit een plek om vers voedsel te kopen tegen betaalbare prijzen. De Chinese regering staat nu onder druk om deze dierenmarkten te verbieden. Volgens De Vries is dat geen goed idee. ‘Nu is er vanuit de Chinese overheid nog enigszins toezicht op deze wet markets. Wanneer het wordt verboden, zouden deze markten ondergronds gaan. Christos Lynteris, een medisch antropoloog die hier specifiek onderzoek naar doet, heeft gesteld dat het illegaal maken van deze wet markets een ramp zou zijn voor de wereldgezondheid.’
