Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Bron onbekend
wetenschap

Deze UvA-wetenschapper verzamelde al 1.200 memes over het coronavirus

Irene Schoenmacker,
27 maart 2020 - 09:00

Humor kan tijdens de coronacrisis voor verlichting zorgen, merkt UvA-communicatiewetenschapper Mark Boukes. Hij onderzoekt hoe mensen wereldwijd met humor op de situatie reageren. ‘Humor biedt een uitweg aan stress en negatieve gevoelens en geven je een manier om met corona om te gaan.’

Boukes plaatste met hoogleraar Giselinde Kuipers (KU Leuven en ex-UvA) een oproepje en ontving inmiddels al zo’n twaalfhonderd verschillende memes. Hij plaatste online oproepjes in onder meer het Chinees, Koreaans, Arabisch, Japans, Ests en Turks. Opvallend veel reacties kreeg hij uit Rusland, maar ook landen als Spanje en België zonden in.

 

Van welk meme rolde u over de vloer van het lachen?

‘Ik denk de meme waarop iemand thuiswerkt, en zijn kinderen aan de vloer vast heeft getaped. Ik herken mezelf daarin, het is momenteel echt onmogelijk om thuis te werken met mijn zoontje van anderhalf, die nogal dol is op schermen en toetsenborden. Mijn vrouw en ik werken elk vier uurtjes en wisselen elkaar zo af, anders gaat het niet.’

 

Wat voor rol vervult humor in onze samenleving?

‘Ik denk op verschillende  manieren. Humor brengt een boodschap op een wat lichtere en misschien wat dragelijkere manier. Ik ervaar zelf ook, net als andere mensen in deze coronatijd, dat de hele dag het nieuws volgen of televisie kijken niet heel gelukkig maakt. Humor biedt een uitweg aan stress en negatieve gevoelens en geeft je een manier om met een vervelende situatie om te gaan. Bovendien kun je via humor en satire een ander publiek bij een bepaald onderwerp betrekken: Lubach bereikt een ander publiek dan de NOS, maar stipt wel dezelfde onderwerpen aan. Memes maken met name jongeren bewuster, op een andere manier dan de traditionele media dat doet.’

Foto: Mark Boukes Twitter

Nemen jongeren het onderwerp dan wel serieus genoeg?

‘Ja, want om memes te kunnen begrijpen moet je ook het nieuws volgen, dus dan krijg je ook zeker de serieuze boodschap wel mee. Dat is dan de derde functie van humor: het zorgt er voor dat je op een andere manier naar zaken gaat kijken. Je kunt bijvoorbeeld denken, jemig, wat zijn die hamsterende mensen toch asociaal. Een goede grap kan ervoor zorgen dat jij je realiseert dat je in hun situatie wellicht hetzelfde had gedaan.’

 

Wat gaat u met het onderzoek doen?

‘Ik ben vorige week met dit onderzoek begonnen, maar mijn collega Giselinde Kuipers van de KU Leuven al zo’n twee weken geleden. Het coronavirus is een perfecte casus, al klinkt dat wat raar, om te onderzoeken hoe humor verschilt per context of land. Memes bestaan al langer, maar altijd op een bijna ondergrondse manier. Nu zijn de afbeeldingen plotseling iets prominents geworden en dat is heel interessant. In elk land verschijnen nu memes over het coronavirus. Het is een onderwerp dat ons allemaal bezighoudt, iets universeels en dat zie je terug in de memes. Zo kun je perfect kijken hoe humor verschilt per land.

‘Aan het begin van de crisis waren mensen waarschijnlijk lolliger, nu iets serieuzer en later waarschijnlijk zwartgalliger’

‘Zo’n universeel thema zorgt er dus voor dat je kunt kijken hoe humor per context verschilt. Twee weken geleden was het coronavirus in Nederland nog niet echt een topic, behalve dat we plots merkten bij het boodschappen doen dat de toiletrollen waren uitverkocht. En nu zijn er al meer dan vierhonderd doden gevallen in Nederland. Je ziet dat naarmate de crisis zich ontwikkelt de humor ook kan veranderen. Aan het begin van de crisis waren mensen waarschijnlijk lolliger, nu iets serieuzer en later waarschijnlijk zwartgalliger. Zo was de situatie ook: het was best grappig dat al die mensen dat wc-papier insloegen, maar nu is de situatie niet zo heel lollig meer en moeten mensen vooral afstand houden tot elkaar. Die social distancing komt daarom nu vaak terug in de memes. Er gaan mensen dood. De ic’s zijn overvol en je ziet dat in andere landen ook dokters overlijden. Daarover hebben we nu nog geen grappen gezien. Over het algemeen zie je dat mensen dan qua humor meer op het beleid gaan zitten en met vragen worstelen hoe het zo uit de hand kon lopen.’

 

(Lees verder onder de afbeelding)

Is het dan nog wel gepast om een grap te maken?

‘Naar mijn mening kun je in alle situaties wel een grap maken, omdat het mensen helpt met vervelende omstandigheden om te gaan. Hoe negatiever, hoe meer behoefte er is om er met een andere blik naar te kijken. Maar humor is en blijft natuurlijk subjectief. Kijk naar voetbalanalist René van der Gijp, die tijdens een uitzending een blonde pruik opzette, waarmee hij een Vlaamse presentator imiteerde, die net uit de kast was gekomen als transgender. Veel mensen vonden dat smakeloos, andere mensen vonden het weer wel kunnen.’

 

Gaan we al over een grens?

‘Nee, ik heb de eerste tweehonderd memes bekeken en die zijn tot nu toe redelijk onschuldig. Ik denk dat mensen misschien ook zelf wel weten waar de grens ligt: ik heb nog geen afbeeldingen gezien van mensen in ziekenhuizen of aan de beademing. Maar het is ook niet aan ons, onderzoekers, om te stellen waar de grens van humor ligt.’

 

Is de humor nu anders dan tijdens andere rampen?

‘Giselinde, mijn Belgische collega met wie ik het onderzoek doe, deed eerder onderzoek naar humor en 9/11. Dat was een onderwerp dat alleen Amerika trof. De coronacrisis treft iedereen. Alle landen hebben dezelfde problemen, hetzelfde verdriet en dezelfde beperkingen. De situatie is dan dus overal wel hetzelfde, maar het verschilt misschien per land en cultuur hoe groot de rol van humor is.’