‘Het is niet zo dat 4chan alleen een verzamelplaats voor neonazi’s is’
Promovendus Daniël de Zeeuw (33) onderzocht anonieme internetcultuur, en hoe die verschilt van sociale media als Facebook en Instagram. Hij richtte zich daarbij vooral op het beruchte 4chan. ‘Je deelt op sites als 4chan als het ware een soort collectieve identiteitsloosheid.’
De ondertitel van je proefschrift is ‘de profane medialogica van anonieme plaatjesforumcultuur’. Wat heb je precies onderzocht?
‘Ik heb gekeken naar de anonieme internetcultuur, en hoe deze verschilt van de persoonlijkheidscultuur op grote sociale media waarop je identificeerbaar bent, zoals Facebook en Instagram. Daarbij heb ik vooral 4chan onder de loep genomen.’
Als het in de media over 4chan gaat, dan gaat het vaak direct over terrorisme, white supremacists en vrouwenhaat. Het is de plek waar racistische aanslagenplegers hun manifesten hebben geüpload.
‘Dat is inderdaad een van de aspecten. De volledige anonimiteit die je op 4chan kunt hebben leidt tot ruimte voor extremistische ideeën, hate speech en andere nare gevolgen. Sociale media als Facebook en Instagram pretenderen een veiligere omgeving te zijn, maar het is de vraag of ze daarin slagen. Ten eerste zorgt de herkenbaarheid van “slachtoffers” ervoor dat cyberbullying en trolling veel meer effect kunnen hebben en veel ingrijpender kunnen zijn. Bovendien betalen die sociale media de prijs door middel van de geestelijke gezondheid van content moderators, die iedere dag de meest gruwelijke dingen moeten bekijken en beoordelen.’
Jij hebt je een aantal jaar in 4chan verdiept. Hoe kijk je daar nu naar?
‘Mijn kijk is ambivalent. Ik denk dat het internet onze maatschappij reflecteert en net zoals in de echte maatschappij is er ook op internet behoefte aan een plaats waar mensen anoniem kunnen zijn. Sommige mensen gebruiken dat voor verboden zaken, maar ik zie ook positieve kanten. Het is namelijk ook een plek waar dankzij anonimiteit creativiteit kan opborrelen. Bijna alle memesMemes zijn populaire, vaak grappige, video's of foto's die viraal worden verspreid. die nu op Instagram, Facebook of Twitter populair zijn, zijn namelijk op 4chan ontstaan. Het is niet zo dat 4chan alleen een soort verzamelplaats voor neonazi’s is.’
Is die anonimiteit niet iets van het internet zoals het twintig jaar geleden was?
‘Op een bepaalde manier is 4chan ouderwets. Het is bijvoorbeeld gemaakt voor desktop-computers en niet voor smartphones. Toch zijn er ook interessante ontwikkelingen die wijzen op een soort afkeer van de gepersonaliseerde sociale media als Facebook en Instagram. De nieuwe populaire app TikTok, heeft wel iets weg van het idee van 4chan, om het vluchtig delen van speelse en carnavaleske video’s, en draait veel minder om netwerken en identiteit. Dat verlangen naar spel met collectiviteit en identiteit blijft.’
Hoe wordt dat spel op 4chan gespeeld?
‘Er zit iets paradoxaals in. Op 4chan ben je standaard anoniem en bijdragen worden ook na een bepaalde tijd automatisch verwijderd. Mensen weten dus niet wie je bent, en met wie ze hun subcultuur delen. Daardoor heeft het een heel andere manier van met media omgaan. Doordat je anoniem bent, kun je opgaan in de massa. Wat ik in mijn proefschrift laat zien is dat de beeldtaal van 4chan een onpersoonlijke is, waar gebruikers toch identiteit aan ontlenen.
Vanaf 2006 werd Anon – de username die mensen op 4chan krijgen – gepersonificeerd. De stock avatar, de afbeelding die mensen op sociale media krijgen als ze nog geen foto hebben geüpload, werd een soort identiteit. Daarmee werd de persoonlijke profielfoto als het ware omgedraaid in een onpersoonlijke profielfoto. Wat het grappige is aan 4chan, is dat bij gebrek aan eigenschappen die normaal nodig zijn om een gemeenschap te kweken, zoals gedeeld burgerschap of gender, er toch collectiviteit bestaat, bijvoorbeeld door beeldtaal en taalgebruik. Je deelt als het ware een soort collectieve identiteitsloosheid.’
Daniel de Zeeuw hoopt op woensdag 18 december om 12 uur te promoveren op zijn proefschrift Between Mass and Mask: The Profane Media Logic of Anonymous Imageboard Culture. De plechtigheid vindt plaats in de Agnietenkapel en is vrij toegankelijk.
