‘In veel ufo-verhalen zijn de grote, blonde aliens moreel superieur’
Buitenpromovendus Tanya Wijngaarde (55, sociologie) onderzocht hoe Amerikaanse ufo-verhalen – vol impliciete boodschappen over ras en religie – in Suriname worden doorverteld. ‘Door het koloniale verleden van Suriname zijn veel westerse ideeën over ras en religie overgenomen.’
Waarom onderzocht u ufo-verhalen?
‘Ik heb bekeken hoe Amerikaanse verhalen over ufo’s – unidentified flying objects– in Suriname worden doorverteld. De Amerikaanse verhalen, ontstaan rond 1950, zijn beïnvloed door onder andere religieuze en politieke groeperingen en bevatten vaak religieuze en raciale ideeën, bezien vanuit het perspectief van witte Amerikanen. Ik wilde kijken hoe die impliciete ideeën in verhalen in de Surinaamse cultuur worden overgenomen.’
Kunt u een voorbeeld geven van zo’n impliciete boodschap?
‘In alienverhalen kun je ideeën over rassenhiërarchie terugvinden: de grote, blonde aliens zijn moreel superieur, die met schuine ogen zijn slim en emotieloos. Sommige buitenaardsen zouden dus beter zijn dan andere.’
Waarom zijn ufo-verhalen pas sinds de jaren vijftig wijdverspreid?
‘In 1947 rapporteerde een Amerikaanse journalist dat een piloot negen vreemde luchtobjecten had gezien. Hij gebruikte als eerste de term “vliegende schotel”. Twee weken later zou een ufo zijn neergestort in Roswell, New Mexico – het Roswell-incident. Toen enkele weken later een enquête onder Amerikanen werd gehouden, bleek dat 90 procent al van vliegende schotels gehoord had. Dat moment markeert het begin van verhalen over de aard en herkomst van ufo’s. Door boeken, films en internet gaan zulke verhalen de wereld over.’
U keek specifiek naar Suriname. Waarom?
‘Ik heb er vijftien jaar gewoond, ben deels van Surinaamse afkomst en heb interesse in ufo’s. In 2009 heb ik uit persoonlijke interesse in Suriname een ufo-meldpunt opgericht. Dat kreeg ontzettend veel media-aandacht. Ik vond het interessant om te kijken hoe verhalen met impliciete ideeën over ras, religie en politieke samenzweringstheorieën worden doorverteld door bevolkingsgroepen met een andere culturele, religieuze en raciale achtergrond dan de Amerikaanse. Ik heb zo’n 140 mensen uit Suriname gesproken en ontdekte dat veel verhalen gewoon in de oorspronkelijke vorm blijven bestaan.’
Heeft u daarvoor een verklaring?
‘Enerzijds door het cultureel overwicht van de Amerikaanse cultuur, anderzijds door het koloniale verleden van Suriname. In die tijd zijn veel ideeën over ras en religie opgelegd en – bewust of minder bewust – overgenomen.’
Welk ufo-verhaal bleef u het meest bij?
‘Dat is het verhaal van een familie die verafgelegen leefde, zonder tv of internet. Zij hadden op een dag iets veelkleurigs en lichts uit de rivier zien komen, dat daarna opsteeg en razendsnel in de lucht verdween. Die verhalen zijn fascinerend.’
Tanya Wijngaarde hoopt 11 december om 10.00 uur in de Agnietenkapel te promoveren op haar proefschrift Ufo’s boven Suriname. De receptie van een Amerikaanse mythologie. Toegang is gratis.
