Sommige mensen zijn zo bang voor de tandarts, dat ze het al eng vinden om in een tandartsstoel te zitten zonder dat er iets gebeurt. Chantal Borsjé helpt die mensen. Ze gebruikt onder meer virtual reality om mensen met grote tandartsangst te behandelen. ‘Soms vragen mensen: “Kan het kloppen dat ik de verdoving toch voelde?”’
UvA-hoogleraar en gezondheidszorgpsycholoog Ad de Jongh van tandheelkundefaculteit Acta doet al een paar jaar onderzoek naar het effect van virtual reality (VR) als therapie voor tandartsangst. De resultaten zijn positief; de tandartsangst van mensen vermindert. De Jonghs collega Chantal Borsjé, tandarts met een specialisatie voor angstbegeleiding, laat zien hoe de VR-therapie werkt.
Ik neem plaats in haar tandartsstoel en krijg een virtualrealitybril op waarmee ik eerst een beetje kan rondkijken in de virtuele tandartsruimte. Door de bril zie ik een tandarts rechts naast me zitten. Hij draagt een mondkapje en heeft handschoenen aan. Aan de muur hangt een poster van een gebit. Als ik naar mijn voeten staar, zie ik dat mijn blauw-wit-gestreepte shirtje groen is geworden en ik een stuk kleiner ben dan normaal. Nu moet ik er toch echt aan geloven: ik krijg een virtuele tandartsbehandeling. Diezelfde week ben ik nog naar mijn tandarts geweest en was er niets aan de hand. Zal de virtuele tandarts dat ook vinden?
Controle, verdoven en boren
De tandarts begint eerst met de controle. Hij gaat met een spiegeltje door mijn mond. Hierbij komt hij wel erg dichtbij, maar verder is het niet zo spannend, ook al lijkt het best echt. ‘Sommige mensen vinden dit heel eng, helemaal als ze in de tandartsstoel moeten liggen,’ vertelt Borsjé. ‘We bouwen de therapie daarom in stapjes op; eerst kunnen ze met ons meekijken op een computerscherm. Daarop zien wij precies wat degene met de VR-bril te zien krijgt. Daarna kunnen ze de bril op doen.’
De virtuele tandarts gaat door naar de volgende stap: verdoven. Oké, dit is de eerste keer dat ik een verdoving krijg. Dan gaat hij nog wat verder, hij gaat boren. ‘Boren kan voor mensen heel angstig zijn omdat ze meerdere keren pijn hebben gehad bij het boren,’ zegt Borsjé. ‘Daardoor hebben ze 100 procent het gevoel dat dit de volgende keer weer gaat gebeuren. Met zo’n gevoel wil je die stoel niet meer in. We proberen die mensen te helpen door hen bloot te stellen aan hun angsten, bijvoorbeeld door iemand het geluid van een boor te laten horen terwijl diegene in een tandartsstoel ligt. Met virtual reality oefenen is makkelijker, vanwege de laagdrempeligheid. Je kunt de bril afzetten als je te bang wordt.’
Die neiging heb ik gelukkig niet, alleen wanneer ik mijn mond moet openen terwijl de virtuele tandarts bezig is en Borsjé ondertussen ook met een spiegeltje in mijn mond kijkt, begint het nog een stuk echter te worden. Ik heb bijna het gevoel dat de VR-tandarts echt in mijn mond bezig is.
Angst blijft verminderd
‘Soms vragen mensen: “Kan het kloppen dat ik de verdoving toch voelde?” Een enkeling vindt virtual reality niet spannend, omdat ze het idee hebben dat het toch niet echt is. Dan werkt de therapie niet. Maar onderzoek van Ad laat duidelijk zien dat de angst bij veel mensen minder wordt. En dat dit blijft aanhouden.’
Virtual reality wordt steeds meer gebruikt als therapie, onder andere om hoogtevrees te behandelen. ‘Binnen de psychologie was al duidelijk dat virtual reality werkt. Binnen de tandheelkunde zijn wij de eersten die dit toepassen.’
Bang voor controleverlies, pijn en verstikking
Iedereen krijgt een behandeling op maat bij de SBT Kliniek Bijzondere Tandheelkunde in het Acta-gebouw. En met iedereen kun je aan allerlei leeftijden denken, want de patiënten variëren van achttien tot zeventig jaar. Borsjé: ‘Het hangt ervan af waar iemand bang voor is, wat diegene te zien krijgt. De grootste angsten die we zien zijn mensen die bang zijn voor de pijn en het controleverlies, dat iemand anders in je mond bezig is en dat jij stil moet liggen. Sommigen vinden het verdoven eng, anderen weer het boren. Dat oefenen we allemaal. Het boren kan ook zonder geluid. Er zijn ook mensen waarbij we tijdens de therapie niet eens aan het boren toe komen, omdat ze het zo eng vinden. We herhalen de scènes steeds, dan blijft het beter hangen.’
‘Uiteindelijk willen we virtual reality ook bij kinderen en verstandelijk beperkten toepassen,’ zegt Borsjé. ‘Die vinden gamen namelijk erg leuk.’