Hoe een UvA'er de vogelsterfte door windmolens wil voorkomen
Ieder jaar sterven er vele vogels doordat ze een aanvaring hebben met een windmolen. UvA’er Willem Bouten werkt aan een model dat de trek van grote groepen vogels al twee dagen van tevoren kan voorspellen, zodat de windmolens tijdelijk kunnen worden uitgeschakeld. ‘De vogels die wij onder de windmolens vinden zijn vaak onthoofd of missen een vleugel.’
Het onderzoek wordt uitgevoerd in windpark Eemshaven op verzoek van provincie Groningen in samenwerking met Bureau Waardenburg en Altenburg & Wymenga. Bouten: ‘Ik vind het mooi om een bijdrage te kunnen leveren aan de energietransitie, zonder het probleem te verleggen van het klimaat naar biodiversiteit.’
Is vogelsterfte door windmolens een groot probleem?
‘In windpark Eemshaven, waar wij dit onderzoek hebben gedaan, staan honderd windturbines. Op basis van ons onderzoek hebben wij geschat dat er in het najaar 1.200 zangvogels zijn overleden door de windmolens, en dat er tijdens de voorjaarstrek vijfhonderd zangvogels stierven.
In eerste instantie hebben wij ons gericht op zangvogels. Dat zijn veel verschillende soorten kleine vogels die vooral ’s nachts vliegen, zoals de merel, goudhaan, lijster en roodborst. Door onze eerdere ervaringen met onderzoek naar zangvogels voor defensie, verwachten wij op korte termijn iets te kunnen laten zien, en dat is ook wat de provincie Groningen wil. Ongeveer de helft van alle vogels die in Eemshaven sneuvelt is een zangvogel, dus de totale vogelsterfte door windmolens in het park ligt nog hoger dan 1.700.’
Hoe zijn jullie in Groningen terecht gekomen?
‘De provincie was eerst van plan om de windmolens tijdelijk stil te zetten als ze grote groepen vogels zouden zien komen aanvliegen, maar volgens netbeheerder TenneT zou dit qua kosten niet realistisch zijn. Je kunt namelijk niet zomaar de turbines uitzetten, want dan ligt het hele elektriciteitsnet plat. De vraag en het aanbod van elektriciteit moet even groot zijn. Hier zit geen buffer tussen, want elektriciteit kun je niet opslaan. Voor de momenten dat de windmolens worden uitgeschakeld moet er dus ergens anders energie vandaan komen, bijvoorbeeld door voor die momenten toch een kolencentrale aan te zetten, of energie uit Noorwegen te gebruiken. Als je dit op het allerlaatste moment zou doen, dan gaan de prijzen tien keer omhoog. Daarom heeft de provincie Groningen ons benaderd met de vraag of wij twee dagen van tevoren kunnen voorspellen wanneer er veel vogels zullen zijn.’
Kunnen vogels de windmolens niet ontwijken?
‘Als je er goed naar kijkt, zijn het eigenlijk niet de vogels die tegen de windmolens aanvliegen, maar windmolens die de vogels inhalen. Een vogel vliegt ongeveer 40 km/uur, terwijl de wieken wel 200 km/uur gaan. Vogels worden dus met grote snelheid uit de lucht geslagen, het gaat er hard aan toe. De vogels die wij onder de windmolens vinden zijn vaak onthoofd, of missen een vleugel. Tijdens ons onderzoek hebben wij ook tijdelijk tien windmolens stilgezet, dan blijken er helemaal geen vogelslachtoffers te vallen.’
Hoe wordt het aantal slachtoffers vastgesteld?
‘Door in een bepaald gebied onder de windmolens te zoeken en dit via berekeningen te vertalen naar het hele windpark. Natuurlijk vind je niet altijd alle vogels, we hebben hiervoor experimenten gedaan waarbij er dode vogels in een gebied werden gelegd. Daarbij bleek dat de ene zoeker er nou eenmaal meer vindt dan de ander. Daarnaast zijn er predatieproeven gedaan, waarbij gedurende een paar dagen werd gekeken hoeveel vogels er werden opgegeten door vossen en kraaien. Door voor al deze factoren te corrigeren, zijn we uiteindelijk op een zo goed mogelijke schatting uitgekomen.’
En hoe meten jullie de trekpatronen van de vogels?
‘Hiervoor maken wij gebruik van twee soorten radar: de vogelradar en de weerradar. De vogelradar hebben wij speciaal voor dit onderzoek in het windpark geplaatst. Deze radar meet precies hoe elke individuele vogel door een stukje van het park vliegt. De nachtelijke vogeltrek komt als een soort deken over het hele park, waarbij er over de hele breedte van het park evenveel vogels vliegen. Daarom is het gemeten stuk representatief voor het hele park.
Daarnaast maken wij gebruik van een weerradar die 18 kilometer verderop staat. Deze heeft een bereik van wel 50 tot 60 kilometer en kan daardoor veel verder kijken. Het enige probleem is dat hij niet kan meten wat er in het windpark gebeurt, door reflecties van de windmolens. De informatie die wij door deze meting verkrijgen is dus aanvullend en niet overlappend.’
Hoe kan een weerradar helpen bij het bestuderen van vogeltrek?
‘Hoewel de weerradar bedoeld is voor het meten van het weer, wordt alles in de lucht vastgelegd, dus ook de vogels. Weerdiensten moeten vogels uit de metingen halen, want die verstoren de weermetingen. Voor ons levert dit waardevolle informatie op, waarbij wij ook tien jaar terug in de tijd kunnen kijken. Om uiteindelijk een voorspellend model te kunnen maken, hebben wij namelijk eerst data nodig van zo’n honderd nachten met veel vogeltrek, terwijl dit maar een aantal nachten per jaar gebeurt. Hierdoor kan de radar van de weerdienst een uitkomst bieden.’
Eerder maakten jullie een model voor defensie, waarom?
‘Als er een piloot van de luchtmacht gaat trainen, komt daar ontzettend veel bij kijken. Maar wanneer er veel vogels boven Nederland vliegen, dan wordt er niet getraind. Vroeger werd alles op het laatste moment afgeblazen en was er al gauw een jaarsalaris doorheen gejast. Nu weten ze al een paar dagen van tevoren wanneer er veel vogels in de lucht zullen zijn en wordt er geen training ingepland.’
Kunnen jullie hierdoor nu sneller een nieuw voorspellend model maken?
‘Ja, wel sneller. Toch gaat het hier wel om een heel andere situatie. Voor defensie moesten wij vaststellen wanneer er veel vogels boven heel Nederland zouden zijn, want zij vliegen in een paar minuten naar de andere kant van het land. Nu gaat het om een relatief klein gebied. Ook gaat het om heel andere hoogtes, want vogels trekken tot zo’n vier kilometer hoogte. Voor de windmolens zijn wij vooral geïnteresseerd in de laag tussen 50 en 150 meter hoogte, want dit is waar de wieken draaien. Soms trekken vogels hoog en soms laag, dus we moeten nu opnieuw begrijpen wat de vogels precies doen.’
Is het niet mogelijk om met afschrikkende geluiden of nep-roofvogels de vogels uit het windpark te houden?
‘Dat klinkt natuurlijk heel mooi, maar er zijn nog geen effectieve alternatieven. Op Schiphol is er zelfs een hele vogelwacht, die onder andere met lasers probeert om vogels te verjagen en alsnog zijn er dagelijks aanvaringen tussen vogels en vliegtuigen. Ik ben weleens meegegaan en soms moet je bijna op een vogel gaan staan voordat ze wegvliegen, ze wennen er gewoon aan. Je kent het misschien ook wel van kersenboomgaarden waar wordt geknald om vogels te verjagen: dat werkt een keer, maar uiteindelijk wennen ze eraan. Het verschil is wel dat we hier te maken hebben met trekvogels, die hebben geen tijd hebben om eraan te wennen.
Het afschrikken van vogels zou ook juist averechts kunnen werken. We zien nu dat vogels vaak weten te ontkomen en slechts een duizendste keer van wat je verwacht op basis van fysische modellen ook daadwerkelijk worden geraakt. Als je vogels wilt gaan afschrikken kunnen ze ook opeens heel vreemd gedrag kunnen gaan vertonen, waardoor ze juist gehakseld zullen worden. Daarnaast komen vogels aan via de Noordzee naar land om te rusten, daarom komen ze naar beneden. Als we ze zouden afschrikken, dan gaan ze misschien vermoeid terug naar zee. Zo zouden er juist ook meer slachtoffers kunnen vallen.’
(Lees verder onder de video)
Kan het voorspellend model dat voor Eemshaven wordt ontwikkeld ook worden toegepast op andere windparken?
‘Wij zijn aan het kijken of we ook iets kunnen zeggen over de andere windparken, zonder daarvoor telkens de hele kermis te moeten optuigen. We zijn momenteel bezig met metingen op zee, want daar zullen in de toekomst nog heel veel windmolens worden geplaatst en we weten niet hoeveel vogels er op zee sterven door windmolens. Op zee is het verrichten van metingen wel een stuk lastiger, want golven en vogels zijn soms moeilijk te onderscheiden. Ook moet de radar door bevoegd personeel worden gemonteerd aan een platform en kun je er niet zomaar naar toe rijden als er iets aan de hand is.’
Wie zal er verantwoordelijk zijn voor de kosten van het stilzetten van de windmolens?
‘Dat is nog wel een puntje. De overheid betaalt momenteel de onderzoekskosten, maar het is nog onduidelijk wie de kosten van het stilzetten van de windmolens gaat betalen. Op dit moment wordt de discussie vooral gevoerd op basis van emoties, waarbij zelfs natuurorganisaties tegen elkaar worden uitgespeeld. Greenpeace wil bijvoorbeeld meer windparken, maar de vogelbescherming en natuurmonumenten willen dat niet. Wij proberen nu de feiten op tafel te leggen, zodat we weten waar we over praten. Toch gaat het hierbij niet alleen over hoeveel wij bereid zijn te betalen om één vogeldood te voorkomen maar ook over de wet.’
Wat heeft de wet hiermee te maken?
‘Het plaatsen van windmolens is eigenlijk in strijd met de wet, want daarin staat dat je geen acties mag ondernemen als je weet dat er vogels door zullen doodgaan. Als je een windmolen plaatst, dan weet je dat dit zal gebeuren. Het bevoegd gezag moet daar een ontheffing of vergunning voor geven, dat doet de provincie dus ook. Maar ze willen niet achteraf worden aangesproken door Europa of wie dan ook, dat ze het verkeerd heeft gedaan. Door windmolens tijdelijk stil te zetten probeert de provincie zich dus ook beter aan de wet te houden.’
