Vrouwen komen vaak te weinig aan bod in medisch en psychologisch onderzoek
Het meeste medisch en psychologisch onderzoek gaat alleen maar over mannen. Vrouwen worden vaak niet meegenomen in studies. Maar kunnen we dat onderzoek dan wel gebruiken om ook conclusies over vrouwen te trekken? Nee, zeggen heel veel onderzoekers. We spraken vier UvA-wetenschappers over waarom het zo belangrijk is om mannen en vrouwen met elkaar te vergelijken.
Je hoort het steeds vaker: er moeten meer vrouwen in de wetenschap komen, bijvoorbeeld meer vrouwelijke hoogleraren. Maar wat veel minder vaak wordt genoemd is dat meer vrouwen aan bod moeten komen in het onderzoek zelf, als onderzoeksonderwerp, om hun mentale of fysieke gesteldheid beter te begrijpen. In het meeste onderzoek naar psychische stoornissen of ander medisch onderzoek wordt namelijk alleen naar mannen gekeken.
Niet praktisch om vrouwen mee te nemen in onderzoek
UvA-postdoc Anne Marije Kaag deed een promotieonderzoek bij verslaving, ook alleen bij mannen. ‘Ik moest aan het einde van mijn artikel een zinnetje toevoegen dat je in heel veel wetenschapsartikelen tegenkomt: “Dit moet nog bij vrouwen onderzocht worden.” Dat vond ik zo frustrerend, want dat wordt uiteindelijk bijna nooit gedaan.’
Binnen het verslavingsonderzoek zijn de aantallen onderzochte vrouwen vaak veel te klein. Dit maakt het lastig om goede conclusies te trekken. ‘Die kleine aantallen komen onder andere doordat onderzoekers pas achteraf besluiten om ook naar de verschillen tussen mannen en vrouwen te kijken,’ vertelt Kaag. ‘Daarnaast zijn de mensen die aan het onderzoek meedoen meestal patiënten die al in behandeling zijn. Hierbij zijn de aantallen vrouwen veel kleiner. Het zou kunnen dat het voor vrouwen een hogere drempel is om aan een behandeling te beginnen, omdat anderen hier een bepaalde mening over hebben.’
Kaag denkt dat mensen eerder een beeld hebben van een dakloze man met een coke- of andere drugsverslaving dan een vrouw met zo’n verslaving. ‘Een alcohol of cocaïneverslaving wordt vaak als mannenziekte gezien. Een derde van de verslaafden is echter vrouw. Dat is toch nog wel veel.’
Maar de grootste reden voor de weinig onderzochte vrouwelijke verslaafden komt misschien nog wel doordat het niet praktisch is om vrouwen in een onderzoek mee te nemen. ‘Vrouwen hebben hormonen die veel invloed hebben op hun fysieke of mentale gesteldheid; ze worden ongesteld, kunnen zwanger zijn. Het is best lastig om in onderzoek daar allemaal rekening mee te houden.’
Verklaringen nodig voor crimineel gedrag mannen en vrouwen
Ook binnen het onderzoek naar crimineel gedrag zijn veel kleinere aantallen vrouwen dan mannen aanwezig. ‘Je hebt gewoon veel kleinere aantallen vrouwen in detentie,’ zegt universitair hoofddocent Machteld Hoeve. ‘Dit maakt het lastig om er onderzoek naar te doen. Maar het is wel belangrijk dat de verschillen tussen mannen en vrouwen worden onderzocht, want die zijn er zeker.’
‘Daarnaast lijkt het erop dat we het verschil tussen het aantal mannelijke en vrouwelijke delinquenten te groot inschatten. Als je aan jongens en meiden vraagt of ze zelf willen rapporteren hoeveel delicten ze hebben gepleegd, dan blijkt het verschil tussen jongens en meiden namelijk veel kleiner. Wat is de verklaring voor het verschil tussen zelfrapportage en werkelijke aanhoudingen? En zijn verklaringen voor criminaliteit door mannen hetzelfde voor vrouwen? Dat is belangrijk om te weten, onder andere voor preventie en behandeling van criminaliteit.’
‘Hier in Nederland, in de VS en in België volgen wetenschappers nu meisjes in detentie over langere tijd. Maar dit wordt wel nog maar kort gedaan. Meer samenwerking tussen onderzoekers van verschillende studies is nodig.’
Ziekte met genetische afwijking X-chromosoom ook bij vrouwen
In ander onderzoek, bijvoorbeeld naar ziekten met een genetische afwijking op het X-chromosoom, wordt in principe helemaal niet naar vrouwen gekeken. Bij dit soort ziekten gaan wetenschappers er namelijk vanuit dat dit vooral bij mannen voorkomt, omdat mannen maar één X-chromosoom hebben waardoor ze sneller getroffen worden. Vrouwen kunnen ook een aangedaan X-chromosoom hebben, maar dan kan het andere goede X-chromosoom het overnemen.
Wouter van Ballegoij, promovendus neurologie en arts in opleiding, doet onderzoek naar adrenoleukodystrofie (ALD), een zeldzame stofwisselingsziekte die komt door een afwijking op het X-chromosoom. Mannen kunnen hierdoor ernstige schade aan hun bijnieren, hersenen of ruggenmerg krijgen.
Van Ballegoij: ‘We weten nu dat ALD ook bij vrouwen voorkomt – wel in veel mindere mate. Dat is best bijzonder, want normaal komen X-gebonden aandoeningen niet bij vrouwen voor. Vrouwen krijgen ALD gemiddeld op latere leeftijd dan mannen, rond de vijftig of zestig jaar. Mannen krijgen vaak al symptomen rond hun twintigste of dertigste. Doordat vrouwen het later en in mildere vorm krijgen, wordt de ziekte bij hen soms niet onderkend. Er wordt bijvoorbeeld gedacht dat de klachten door een probleem met het bewegingsapparaat komen, terwijl het om ruggenmergziekte gaat, een symptoom van ALD. Soms leidt dit zelfs tot onnodige operaties.’
Bij vrouwen met hartstilstand wordt minder snel gehandeld
Doordat wetenschappers niet goed naar de verschillen tussen vrouwen en mannen kijken, kunnen we in het dagelijks leven zelfs dingen over het hoofd zien die levensbepalend zijn. Zo blijkt uit onderzoek van cardioloog Hanno Tan en zijn collega’s dat bij vrouwen die een hartstilstand krijgen minder snel gehandeld wordt dan bij mannen, waardoor ze mogelijk vaker overlijden aan een hartstilstand.
‘We denken dat dit deels kan komen doordat vrouwen andere symptomen vertonen dan mannen,’ zegt Tan. ‘Mensen zijn getraind om de symptomen van mannen te herkennen. Misschien wordt er daarom minder snel gehandeld als een omstander ziet dat een vrouw niet goed wordt.’
Het is alleen lastig om dit goed te onderzoeken. ‘Een hartstilstand is moeilijk te bestuderen, want het is plotseling en het gebeurt meestal buiten het ziekenhuis. Vaak overlijdt de persoon. Je moet dus binnen tien minuten data verzamelen. Dat is buitengewoon moeilijk en vereist een specifieke onderzoeksopzet en voldoende grote patiëntengroepen. Om dit te bereiken leidt mijn groep het ESCAPE-NET project, waarin zestien partners uit tien Europese landen samenwerken om de oorzaken en beste behandelingen van hartstilstanden te onderzoeken door ruim 80.000 patienten met een hartstilstand te bestuderen.’
Onderzoek naar beide seksen nodig voor goede medicijnen
Verder is het ook voor medicijngebruik belangrijk om naar de verschillen tussen mannen en vrouwen te kijken, volgens Tan. ‘Sommige geneesmiddelen werken minder goed bij vrouwen. Andere werken juist beter bij vrouwen dan bij mannen. Als je die dingen weet, kun je betere medicijnen voor beide groepen maken.’
