‘Een adempauze in klimaatbeleid? We zijn nog niet eens begonnen’
Wat betreft onze omgang met de planeet zijn mensen niet heel anders dan bacteriën, zegt Marc Davidson, als milieufilosoof verbonden aan het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica. ‘Als je wat bacteriën in een oplossing met suikerwater gooit, vreten die zich helemaal klem en stoten ze zoveel afvalstoffen uit dat ze het loodje leggen. We doen niet veel anders met fossiele brandstoffen.’
We weten veel over klimaatverandering, waarom doen we er zo weinig tegen?
‘Dat klimaatsysteem is een mammoettanker. Die moet je tientallen jaren van te voren bijsturen. Als je nu uitstoot vermindert, is het effect pas dertig tot zeventig jaar later merkbaar. Klimaatverandering tegengaan doe je echt voor toekomstige generaties. Dan komt het aan op solidariteit en betrokkenheid. Die is zeker de afgelopen decennia afgenomen.’
‘En het aanpakken van klimaatverandering kost een lieve duit. Het kost een gehaktbal. De Telegraaf komt in het geweer als er wordt gesproken over de vermindering van vleesconsumptie. Frits Bolkestein vraagt om een adempauze in het klimaatbeleid. We zijn nog niet eens begonnen! Dat gebrek aan bereidheid om sociaal te veranderen is het tweede probleem.’
Volgens bijvoorbeeld Al Gore is klimaatverandering een morele kwestie. Ziet u dat ook zo?
‘Volgens mij is er moreel iets verkeerd met het uitstoten van broeikasgassen. Maar het gedrag dat bijdraagt aan klimaatverandering is algemeen geaccepteerd. Waarom zou iets verkeerd zijn als alle anderen het ook doen? Mensen die volledig op hun eigen morele kompas varen, zijn er niet veel. Dit probleem is vergelijkbaar met de afschaffing van de slavernij en de vrouwenemancipatie. Daarom is het ook niet verbazend dat het zo lang duurt, want die processen duurden ook honderd of tweehonderd jaar.’
Zijn er geen belangrijke verschillen tussen die kwesties?
‘In alle gevallen wentelt de ene groep de kosten van zijn leefstijl af op een andere groep. En dat geldt voor de hele maatschappij. In dit geval wentelen we de kosten af op toekomstige generaties of mensen in ontwikkelingslanden.’
Is er een morele revolutie nodig om die trend te keren?
‘Misschien geen morele revolutie, maar vertrouwen in experts en overheden. Filosoof David Hume zei: mensen zijn kortzichtig, maar ze hebben dat opgelost door overheden in te stellen. Maar onder invloed van het neoliberalisme is het vertrouwen in overheden en experts uitgehold. Tegenwoordig gaan mensen zelf googelen in plaats van naar een expert te luisteren. Er is een neiging om meer te individualiseren en minder samen te werken. Maar zonder vertrouwen in bijvoorbeeld het IPCC kom je nergens.’
Dat maakt het lastig om klimaatverandering te bestrijden.
‘Het kan wel. Het gat in de ozonlaag is internationaal aangepakt. Als de wereld samen wil optrekken, kan dat.’
Maar zijn we dan beter dan onze voorouders die dit hebben veroorzaakt?
‘Als de kapitein op de Titanic de ijsberg ziet, en denkt dat hij als enige iets kan doen, is hij niet moreel beter dan alle andere stuurlui. Hij bevindt zich toevallig in die positie. Maar de mogelijkheid om de tanker bij te sturen wordt steeds minder.’
Twee onderwerpen springen er uit in de huidige discussie over het gedrag van burgers: de consumptie van vlees en de luchtvaart.
‘Voor vliegen zijn er weinig oplossingen. Er zal minder gevlogen moeten worden. De consumptie van vlees zal om heel veel redenen naar beneden moeten. Is dat een offer dat je wil maken? Ik zal niet zeggen dat vleesvervangers lekkerder zijn dan echt vlees. Ik zeg ook niet dat vakantie in Nederland leuker is dan vakantie in Thailand. Het kost wat, het goede doen.’
U vliegt niet?
‘Zo min mogelijk. Mijn dochters studeren in Londen. En soms vlieg ik naar Londen en ga ik met de trein terug. De vlucht kostte laatst 20 euro, een treinkaartje 75 euro. Maar ik eet zoveel mogelijk veganistisch, ga niet op vakantie naar Thailand of met het vliegtuig naar een milieucongres.’
Leidt dat tot leuke discussies bij u thuis?
‘Nee. Want je bent een spelbreker voor leuke dingen.’
Komt die opstelling ten opzichte van klimaatverandering ook ter sprake in uw onderwijs?
‘Ik behandel collectieve en individuele verantwoordelijkheid. De eerste verantwoordelijkheid is collectief. Klimaatverandering is het beste op te lossen door overheidsingrijpen. En de overheid grijpt in als die het politieke mandaat krijgt. De allereerste verantwoordelijkheid is daarom stemmen en zorgen dat de politiek maatregelen neemt. Zolang dat niet gebeurt, heb je een individuele verantwoordelijkheid om je leven zo in te richten zoals je zou willen dat het zou worden afgedwongen door de overheid. Het is een beetje gek om met een andere levensstijl te wachten op de overheid. Leef zoals je wil dat iedereen zou leven.’
Klimaatverandering is volgens velen beslissend voor onze toekomst. Freelance journalist Addie Schulte onderzocht in zijn boek De strijd om de toekomst onder andere de omgang met het broeikaseffect. In een serie voor Folia spreekt hij wetenschappers van verschillende disciplines over de risico’s, kansen en dilemma’s rond klimaatverandering.
Wat kunnen en moeten studenten doen tegen klimaatverandering?
‘Meelopen in de klimaatdemonstratie van 10 maart. Daarnaast zijn er veel niveaus waarop ze iets kunnen doen, van het persoonlijk leven tot de politiek.’
Dit is de vierde aflevering van een vierluik waarin we met UvA-wetenschappers praten over klimaatverandering. Morgen spreken we met milieufilosoof Marc Davidson. Lees hier de aflevering met hoogleraar beleidswetenschap en systeeminnovaties John Grin terug.
