Promovendus Sanne (35) laat de middeleeuwen tot de verbeelding spreken
Mediëvist, UvA-onderzoeker en docent Sanne Frequin is genomineerd voor de Vrouw in de Media Award 2018. Ze vertelt aan Folia hoe ze een ‘vergeten’ tijdperk als de middeleeuwen interessant maakt voor een breed publiek. ‘Ik heb scholieren net zo lang naar die tombe laten turen totdat ze zelf ontdekten wat erop stond.’
Ze is een bekend gezicht in de Utrechtse Domkerk. Op maandagochtend om stipt 11 uur is ze de eerste die naar binnenloopt, rechtstreeks naar de tombe van Gwijde van Avesnes, de bisschop van Utrecht 1301 tot 1317. De tombe is onderdeel van het promotieonderzoek van Sanne naar grafmonumenten als politiek propagandamiddel.
Dat ze genomineerd is voor de Vrouw in de Media Award 2018 vindt ze een eer. ‘Er staan best wat grote namen in het rijtje. En ik ben Sanne de kunsthistorica die onderzoek doet naar middeleeuwse grafmonumenten. Het is voor mij elke keer weer een verrassing als de radio belt van “Hee joh, die non met dat gebit, is dat wat voor prime time radio?”’
De middeleeuwen kunnen dus nog best interessant zijn voor een breder publiek, al zegt Sanne dat het over het algemeen een vergeten tijdperk van de geschiedenis is. ‘Maar het feit dat je lapis lazuliLapis lazuli is een blauw gesteente dat wordt gewonnen in Afghanistan. uit Afghanistan vindt in de 12e eeuw in het gebit van een non in een of ander klein kloostertje in Duitsland, is toch op zichzelf al fantastisch?!’
Grafmonument met politieke boodschap
Maar even terug naar haar eigen onderzoek: grafmonumenten als politiek propagandamiddel, hoe maakt Sanne die interessant voor een breder publiek? ‘Het klinkt misschien een beetje vreemd,’ zegt ze. ‘Maar als je erover nadenkt is een grafmonument de enige manier waarop je nog stoffelijk aanwezig bent na je dood, en dus bepaalt het hoe je herinnerd kan worden. Dat idee van nagedachtenis is heel menselijk. Je hebt vast wel een idee van hoe mensen zich jou moeten herinneren. En als je zo’n tombe bestudeert kom je heel dicht bij de drijfveren van een groep mensen.’
Ze wijst op de zijkant van de tombe en vertelt: ‘Als je naar deze figuur kijkt, dan zie je dat hij lager staat dan de rest. Ik ben me gaan afvragen waarom dat zo is. Ik zag dat deze figuur andere kleren droeg en ontdekte de aanzet van een bisschopsmijter. Ik concludeerde toen dat dit figuur lager is geplaatst omdat de bisschopsmijter er anders niet op paste. Hetzelfde geldt voor de figuur daarnaast.’
De twee broers van bisschop Gwijde waren allebei ook bisschop, en zo ontdekte Sanne dat dit afbeeldingen van zijn familie geweest moeten zijn. ‘Ik ben heel geïnteresseerd in hoe een familie een machtsclaim kan doen door middel van een grafmonument. Zo’n tombe is een politieke boodschap,’ vertelt ze. ‘Het is voor deze familie belangrijk om te laten zien hoe lang de familie al voortleeft en aan wie ze gelieerd zijn. “Wij hebben een grote familie en zijn gelieerd aan de graaf van Holland en Henegouwen. Wij zijn heel belangrijk dus je moet rekening met ons houden, want wij zijn middeleeuwse adel.”’
‘Sanne van de middeleeuwen’
‘Hee, jij komt hier vaker toch?’ Nieuwsgierig komt er iemand op ons af. ‘Ik ben de gids hier. Ga jij nog verder met het verhaal van die driedimensionale tombe? Leuk!’ Twee jaar geleden startte Sanne een crowdfundingactie om door middel van een 3D-scan te reconstrueren hoe de tombe eruit heeft gezien. De interesse voor haar eigen onderzoek vindt Sanne verrassend groot. ‘Jullie, RTV Utrecht, De Telegraaf, een gigantisch artikel in het AD. Mensen vinden dit dus echt interessant en belangrijk! Je ziet het hier: zodra ik mijn gezicht laat zien is het “Bent u die mevrouw van die universiteit? Wat leuk!” Mensen leven heel erg mee.’
Hoe verklaart zij die interesse in haar onderzoek? ‘Mensen zijn geïnteresseerd in de puzzel. Het verhaal, het weten hoe het zit. Je wil die context kennen, want die bisschop ligt hier wel met z’n beeld zevenhonderd jaar na dato. Maar ik denk ook dat je het verhaal moet weten te vertellen.’
Hoe ze dat doet? ‘Ik probeer beeldend te vertellen. En ik laat mijn studenten zelf nadenken. Als je hier in de kerk staat, kijk dan eerst eens wat er nog is en wat er niet meer is. Probeer na te denken wat er bij een grafmonument gebeurt. Daar worden missen bij voorgelezen, waar zou het altaar dan hebben gestaan? Is dit een logische plek? Als je op deze manier zelf iets ontdekt is het een miljoen keer leuker dan als iemand tegen je zegt “Nou we zijn hier in de kapel, daar stond het altaar, hier werd zes keer per dag de mis gelezen…”’
‘Ik heb ook een keer les gegeven op de middelbare school. Nou, ga maar eens aan 15-jarigen vertellen over een graftombe die kapot is en zwart. Dan vind ik het dus de uitdaging om ervoor te zorgen dat ze na een uur denken “Oh, vet!”. En dat deed ik door ze net zo lang naar die tombe te laten turen totdat ze zelf zagen dat dat ene figuurtje lager was. Met een kleine hint naar Sinterklaas kwamen ze er toen achter dat het een bisschop was.’
Steun van publiek
Maar ondanks alle interesse van het brede publiek, moest Sanne dit onderzoek crowdfunden en kreeg ze geen geld van de universiteit. ‘Die bezuinigingen op de universiteit zijn natuurlijk verschrikkelijk. Elke jonge wetenschapper die je spreekt is diep gefrusteerd en je ziet heel veel goede mensen vertrekken omdat ze geen zin hebben in de rat race en de stress. Het is heel makkelijk om te zeggen dat het een soort van verkapte vorm van bezigheidstherapie is om zo’n grafmonument te reconstrueren. Maar er hebben wel meer dan zeventig mensen geld bijgedragen aan de reconstructie van deze tombe. Dat zijn meer dan zeventig mensen die het belangrijk genoeg vinden dat ik dit doe.’
Tegen de overheid zou ze willen zeggen: ‘Dit is waar we vandaan komen. Wie we zijn heeft ook te maken met wie we waren. En dat moeten we gewoon boven water krijgen. Dit grafmonument zegt daar iets over, deze kerk zegt daar iets over. Ik probeer altijd te laten zien dat in de middeleeuwen de mensen ook mensen waren met angsten, met hoop en met passie.’
Sanne is genomineerd in de regio Noord-Holland. Wil je dat ze de Vrouw in de Media Award 2018 wint? Hier kun je op haar stemmen.
