Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Still uit de film Fright (1971)
wetenschap

Hoe meer pijn je verwacht, des te meer pijn je voelt

Marleen Hoebe,
16 november 2018 - 14:10

Mensen kunnen volhardende verwachtingen hebben die in stand blijven zelfs als hun ervaringen het tegendeel laten zien. UvA’er Marieke Jepma onderzocht verwachtingen over pijnlijke hitteprikkels. ‘Hoe meer de verwachting is dat een pijnlijk, heet plaatje wordt gebruikt, hoe meer pijn de prikkel deed. We zagen dit ook in de hersenscans.’

Iedereen heeft verwachtingen over bepaalde dingen, bijvoorbeeld over dat feestje op vrijdagavond, over hoe pijnlijk een bepaalde vaccinatie is of over de werking van antibiotica bij een keelontsteking. Die verwachtingen kunnen zo veel invloed hebben dat patiënten zich beter gaan voelen na een bepaalde behandeling zonder dat die behandeling medisch gezien enig effect kan hebben. Dit wordt ook wel het placebo-effect genoemd.

 

Psycholoog Marieke Jepma was geïntrigeerd hoe volhardend verwachtingen van mensen kunnen zijn. ‘Je zou verwachten dat mensen hun verwachtingen op een gegeven moment wel aanpassen als deze niet overeenkomen met de realiteit, maar in ons onderzoek zagen we dat verwachtingen vaak lange tijd in stand blijven.’

Foto: Privéarchief Marieke Jepma

Heet metalen plaatje

Ze heeft die volhardende verwachtingen onderzocht voor pijnlijke prikkels. Dit onderzoek voerde ze uit op de Universiteit van Colorado te Boulder. De data-analyse deed ze met UvA-psycholoog Johnny van Doorn. ‘Proefpersonen kregen meerdere keren een hitteprikkel via een metalen plaatje dat op de huid werd geplaatst, op hun been of arm,’ vertelt Jepma. ‘Het plaatje dat op de arm werd geplaatst, werd verwarmd tot 47 of 48 graden Celsius. Op het been werd het plaatje nog iets heter, 49 graden Celsius, omdat je been iets meer hitte kan verdragen. De prikkels waren steeds heel kort. Het is pijnlijk, maar veilig.’

 

Proefpersonen kregen eerst een symbool op een scherm te zien voordat ze een pijnprikkel kregen. ‘Dit symbool was zogenaamd voorspellend voor een hoge of lage temperatuur die ze via het plaatje zouden voelen,’ legt Jepma uit. ‘Uiteindelijk gaf het symbool niet aan welke temperatuur ze kregen, want proefpersonen konden willekeurig een prikkel met een hoge of lage temperatuur krijgen.’

‘Vaak kloppen je verwachtingen. Dan is het wel nuttig om zo’n confirmation bias te hebben’

Verwachting

Het bleek dat de verwachting van de proefpersonen hun perceptie beïnvloedde. Jepma: ‘Hoe meer de verwachting is dat een heet, oftewel pijnlijk, plaatje wordt gebruikt, hoe meer pijn de prikkel deed. We zagen dit ook in de hersenscans. Bepaalde hersengebieden die te maken hebben met angst en dreiging waren meer actief voordat proefpersonen een prikkel kregen als ze meer pijn verwachtten. De pijnprikkels zelf veroorzaakten meer activatie in hersengebieden die betrokken zijn bij pijnverwerking als de pijnverwachting hoog was.’

 

Daarnaast lieten proefpersonen een confirmation biasEen confirmation bias is de neiging van mensen om informatie uit dingen te halen die overeenkomt met wat ze al verwachten. zien in hun leerproces. Ze stelden hun verwachting meer bij wanneer ze veel pijn verwachtten en de pijnprikkel hoger was dan verwacht. Bij de volgende prikkel verwachtten ze dan nog meer pijn. Maar zodra de pijn veel lager was dan verwacht, werd hun verwachting niet bijgesteld. Het omgekeerde was ook het geval. ‘Als proefpersonen weinig pijn hadden verwacht en de pijn uiteindelijk nog minder bleek te zijn, stelden ze hun verwachting naar beneden bij,’ zegt Jepma. ‘Maar wanneer ze toch meer pijn hadden dan verwacht, beïnvloedde deze ervaring hun verwachting niet veel.’

 

Chronische pijn

De resultaten van dit onderzoek kunnen interessant zijn voor onderzoek naar chronische pijn, aldus Jepma. ‘Het kan zijn dat als je negatieve verwachtingen hebt over het herstellen van een pijnlijke ziekte of ingreep en een sterkere confirmation bias hebt, je meer kans hebt om chronische pijn te ontwikkelen.’ Ze hoopt dat ze hier in de toekomst verder onderzoek naar kan doen.

‘De confirmation bias kan ook interessant zijn als we het hebben over politieke meningsvorming’

De vraag is waarom mensen meer leren als nieuwe ervaringen hun verwachting bevestigen dan als die hun verwachting tegenspreken. Jepma denkt dat in veel gevallen je verwachtingen wel redelijk realistisch zijn. ‘Vaak kloppen ze. Dan is het wel nuttig om zo’n confirmation bias te hebben, waardoor je gebeurtenissen snel kan interpreteren. Vaak zit er wat ruis in ervaringen en is niet elke ervaring representatief, dan is het goed om die niet mee te nemen.’

 

Trump
Die confirmation bias kan ook terugkomen bij het vormen van een mening over personen. Jepma: ‘Als je bijvoorbeeld al denkt dat iemand heel leuk is en als diegene dan een keer niet zo leuk doet, kun je dat wijten aan een slechte dag. Dit kan eveneens in politieke meningsvorming voorkomen. Denk aan de aanhangers van Trump. Als hij beslissingen neemt waar ze het niet mee eens zijn, blijven ze hem mogelijk toch steunen omdat ze die beslissing toeschrijven aan de situatie die op dat moment plaatsvindt en niet aan Trump zelf.’

 

Lees meer over