Hoe UvA’ers een ecodorp in Boekel helpen bij het recyclen van ontlasting
In het Brabantse dorp Boekel proberen 26 mensen volledig duurzaam te leven in een ecodorp, bijvoorbeeld met een eigen waterzuiveringssysteem. UvA-antropologen, waaronder Rebeca Ibáñez Martín, onderzochten welke problemen hierbij naar boven komen. ‘Het gerecyclede water in de toiletpotten is geel, daardoor lijkt het net alsof er nog urine in zit.’
In Ecodorp Boekel wonen zeventien volwassenen en negen kinderen. Ze bouwen ronde huizen van duurzame materialen, verbouwen hun eigen groente, hergebruiken water en verwerken zelf hun afval. Het dorp is eigenlijk één groot experiment dat openstaat voor innovaties, aldus Rebeca. ‘Momenteel hergebruiken de bewoners onder andere het water dat door het putje van de wasbak en douche gaat. Dit water gaat eerst door een biologisch filter van lagen zand, grind en schelpen, voordat het gebruikt wordt om het toilet door te spoelen. Het afvalwater dat uit het toilet komt wordt op dezelfde manier schoongemaakt. maar ik en ingenieur Tania Fernandes van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) hebben een andere manier voorgesteld.’
Normaal stroomt het water dat uit de toiletten komt samen met het regenwater het riool in. Dit gaat naar een waterzuivering waar de waterschappen, bijvoorbeeld Waternet, het schoonmaken. ‘Tania heeft een technologie ontworpen waarbij het water uit de toiletten van de bewoners niet naar dit centrale waterzuiveringssysteem loopt, maar in verschillende buizen terechtkomt,’ legt Rebeca uit. ‘In die buizen leven micro-algen die voedingsstoffen uit het afvalwater halen, bijvoorbeeld stikstof, fosfaat en kalium. Deze drie elementen komen veel in het vuile water voor. Vooral fosfaat hebben we hard nodig in onze maatschappij; boeren gebruiken het om hun land te bemesten. We kunnen de algen oogsten en als mest gebruiken in kleine tuintjes. Daarnaast hopen we dat de algen in de buizen ook dingen zoals paracetamol en bètablokkers goed afbreken, zodat die uiteindelijk niet meer in het oppervlaktewaterOppervlaktewater is al het water dat je in sloten, rivieren en meren kunt vinden. terechtkomen als het gerecyclede water wordt afgevoerd.’
Kleine obstakels
Dit sanitair systeem heeft alleen wel veel aandacht en onderhoud nodig. Rebeca: ‘Het systeem moet een keer per dag gecontroleerd worden. De technologie is echt afhankelijk van de plek en de mensen die daar leven. In Ecodorp Boekel wordt dan ook alles zelf gedaan. Als je lid wil worden van dit dorp, moet je wel kunnen bijdragen. Het is de bedoeling dat je drie dagen per week voor het dorp werkt.’
Zelf zou Rebeca het systeem wel willen gebruiken, als ze maar niet te veel aandacht aan de technologie hoeft te besteden. ‘Ik zou bijvoorbeeld de technologie via een Whatsappgroep in de gaten willen houden. Dat als je er even niet kunt zijn, iemand anders uit de buurt naar het systeem kan kijken. Dit wordt al gedaan in het ecodorp. Je moet alleen wel stoppen met bleek als schoonmaakmiddel en dat gebruik ik toch weleens.’ De algen kunnen namelijk niet goed tegen bleek of ammoniak.
Zo zijn er nog meer kleine obstakels bij deze technologie. ‘Algen hebben veel zon nodig, dus het systeem is op een zonnig plekje gebouwd,’ zegt Rebeca. ‘Maar dat zonnige plekje had je ook voor landbouw kunnen gebruiken. Ook moest er op deze plek een kas komen om het systeem te beschermen tegen weersinvloeden en kinderen, want het zwarte water uit toiletten is gevaarlijk omdat het infecties kan overdragen. Nu is Nederland de topproducent in kassen, daarom dachten we dat we makkelijk een kas konden krijgen. Maar het blijkt dat er geen middelformaat kas bestaat, alleen megagrote of heel kleine kassen voor in de achtertuin. We hebben het uiteindelijk zelf gebouwd met materiaal van twee oude kassen. Hierdoor werd het project drie maanden uitgesteld.’
Voldoen aan normen en verwachtingen bewoners
Rebeca bekijkt als antropoloog hoe de technologie samenkomt met de normen en verwachtingen van de bewoners. ‘Eerst wilden we vacuümtoiletten installeren, omdat die weinig water gebruiken bij het doorspoelen. Hierdoor kunnen de algen beter hun werk doen, omdat de voedingsstoffen dan minder opgelost zijn. Maar deze toiletten worden leeggezogen, net zoals in het vliegtuig, en dit maakt veel geluid. Daarmee kun je mensen snel wakker maken als je ’s nachts naar het toilet gaat. Of je moet dan niet doorspoelen. Bovendien zijn vacuümtoiletten veel duurder dan normale toiletten. De bewoners van het ecodorp hebben daarom voor normale toiletten gekozen.’
‘Verder is het een nadeel dat het gerecyclede water in de toiletpotten geel is en gele vlekken achterlaat die niet met biologische zeep verwijderd kunnen worden. Daar zijn mensen niet erg blij mee, want dan lijkt het net alsof er nog urine in de pot zit, terwijl er wel al doorgespoeld is. Ik zoek naar oplossingen voor deze kleine problemen. In plaats van het gerecyclede water kan bijvoorbeeld ook regenwater als spoelwater gebruikt worden.’
Het systeem wordt al gebruikt in het NIOO-KNAW, maar daar zijn weer andere problemen aanwezig. ‘Dit is heel anders, omdat het om een kantoor gaat,’ zegt Rebeca. ‘Mensen hoeven hier zelf helemaal niet met het systeem bezig te zijn, omdat techneuten dat doen. Doordat de techniek nu gebruikt wordt in een real life setting, in een dorp, kunnen we goed bekijken hoe het werkt voordat we dit op grotere schaal implementeren. We krijgen zo inzicht in wat er nog aangepast moet worden en waar de spanningen liggen. Maar de vraag is uiteindelijk toch wie zich moet aanpassen: de mensen of de technologie. Als antropologen proberen wij daar aandacht aan te geven.’
